“Sharp
power” là cụm từ do Quỹ Quốc gia vì Dân chủ (National Endowment for
Democracy - NED), một viện nghiên cứu tại Washington DC đặt ra.
Khi một cường quốc đang lên thách thức một cường quốc đang cầm
đầu thì chiến tranh thường xảy ra – đó là Bẫy Thucydides, gọi theo tên sử gia
Hy lạp dùng cụm từ này đầu tiên – và đó là tình thế đang bao trùm quan hệ giữa
Trung Quốc (TQ) với phương Tây, đặc biệt là với Mỹ. Cũng trong tình thế này,
đang xảy ra một cuộc xung đột ngấm ngầm nhưng gay gắt: TQ đang tìm cách khống
chế dư luận các nước, dù có lúc không tìm cách chiếm đoạt đất đai xứ người.
Úc là nước đầu tiên phất cờ đỏ báo động. Ngày 5/12/2017, sau
khi TQ bị tố cáo chi phối sinh hoạt chính trị, sinh hoạt đại học và ngành xuất
bản Úc, Chính phủ Úc đã đệ trình các đạo luật mới nhằm ngăn chặn tình trạng nước
ngoài thao túng giới lập pháp Úc ở mức độ “chưa từng có và ngày càng tinh
quái”. Tuần qua, một nghị sĩ Úc phải từ chức vì bị cáo buộc nhận tiền của TQ để
lên tiếng bênh vực TQ khi ông còn là phát ngôn viên phe đối lập.
Không chỉ Úc, các nước khác như Anh, Canada và New Zeland
cũng bắt đầu nhấn còi báo động. Ngày 10/12, chính quyền Đức cũng tố cáo TQ tìm
cách đỡ đầu cho các chính trị gia và quan chức Đức. Đến ngày 13/12, Quốc hội Mỹ
đã triệu tập họp để nghe báo cáo về ảnh hưởng TQ ngày càng tăng.
Chiêu thức hành xử này của TQ được gọi là “quyền lực nhọn”,
cụm từ xuất phát từ Viện nghiên cứu, đặt trụ sở tại Washington, có tên là Quỹ
Quốc gia vì Dân chủ (National Endowment for Democracy – NED). Nếu “quyền lực mềm”
lấy sức hút văn hoá và các giá trị làm nền cho sức mạnh quốc gia, thì “quyền lực
nhọn” giúp các chế độ độc tài gây áp lực và thao túng dư luận các nước.
Phương Tây cần đáp trả hành vi của TQ, nhưng dĩ nhiên không
phải bằng cách dựng lên một loạt các rào chắn, vì khác với Liên Xô cũ, TQ ngày
nay là một phần của kinh tế thế giới. Vì vậy, nhất là trong thời buổi khan hiếm
những đường lối kinh bang tế thế đáng mong đợi thì phương Tây nên tìm một lập
trường trung dung hợp tình hợp lý. Lập trường này bắt đầu với việc phải hiểu
cho thấu ý nghĩa của “quyền lực nhọn” và cách nó vận hành.
Ảnh hưởng kẻ có ảnh hưởng
Cũng như nhiều nước khác, TQ từ lâu đã dùng nhiều cách thức,
từ cấp visa, tài trợ, đến đầu tư và hoạt động văn hoá để phục vụ quyền lợi của
mình. Nhưng cách họ hành xử gần đây ngày càng mang tính đe đoạ với đủ loại
chiêu thức. Quyền lực nhọn bao gồm một loạt các yếu tố đan xen vào nhau: từ phá
hoại ngầm, đến bắt nạt, gây áp lực… và nếu tổng hợp lại thì thấy rõ mục tiêu là
khiến đối phương phải “tự kiểm duyệt”. Với TQ, phần thưởng tối cao là sự khấu đầu
quỳ gối của những người mà họ chưa từng trực tiếp thu phục, nhưng đang rất sợ mất
tiền, mất quan hệ hoặc mất ảnh hưởng.
TQ từ xưa đã từng theo dõi và kiểm soát Hoa kiều ở hải ngoại,
điều khác biệt là hiện nay mức độ thao túng gia tăng hơn nhiều. Tại Úc và New
Zealand, tiền của TQ bị tố là đã được dùng để mua ảnh hưởng chính trị, với nhiều
khoản tài trợ cho các đảng phái hoặc cho cá nhân chính trị gia. Tuần qua, tình
báo Đức than phiền rằng TQ đã dùng mạng liên kết doanh nghiệp Linkedin để ve vãn
các chính trị gia và quan chức chính quyền, bằng cách cho người giả dạng làm
nhà tuyển dụng và thành viên viện nghiên cứu mời chào những chuyến đi TQ miễn
phí.
Bắt nạt cũng là một chiêu thức ngày càng tinh quái. Có khi
TQ bắt nạt một cách thô bạo, như lúc họ trừng phạt kinh tế Na Uy vì đã trao giải
Nobel Hoà bình cho một người TQ đấu tranh cho dân chủ [Lưu Hiểu Ba]. Nhưng thường
thì cách bắt nạt thâm hơn nhiều. Không phải bỗng nhiên mà những người chỉ trích
TQ lại không được đăng đàn tại các hội nghị, hoặc các học giả lại tự động lánh
xa các đề tài nghiên cứu được TQ cho là nhạy cảm. Cái thâm nằm ở chỗ chuyện
liên quan đến cá nhân, của một nhà phê bình hay học giả nào đó, thì luôn được
xem là chuyện nhỏ, trong khi hành vi ném đá giấu tay của quan chức đứng sau các
vụ này lại rất khó chứng minh. Tuy vậy, hậu quả của chúng lại có thể rất nghiêm
trọng. Chẳng hạn đã có những Giáo sư đại học phương Tây bị buộc phải rút bỏ ý
kiến mới vừa công bố; các nhà nghiên cứu nước ngoài mất khả năng tiếp cận nguồn
tư liệu TQ; giới lập pháp có thể thấy các chuyên gia về TQ của mình quá thiếu
thông tin để họ có thể tham khảo.
Vì TQ đã hoà nhập rất chặt vào sinh hoạt kinh tế, chính trị
và văn hoá toàn cầu, nên phương Tây sẽ phải chịu hở sườn trước những áp lực như
vậy. Chính quyền một số nước phương Tây có lúc lại xem trọng thương mại hơn lập
trường ngoại giao, chẳng hạn như Thổ Nhĩ Kỳ đã phủ quyết một tuyên bố của Liên
minh Châu Âu phê phán TQ vi phạm nhân quyền, chỉ vì không lâu trước đó, một
công ty TQ đã chi tiền đầu tư vào cảng Piraeus của Thổ Nhĩ Kỳ. Nền kinh tế TQ
quá lớn đến nỗi giới kinh doanh thường thuận theo ý muốn của TQ dù không ai tạo
áp lực. Không chỉ thương mại, một nhà xuất bản của Úc cũng vừa đột ngột ngưng
phát hành một cuốn sách, vì sợ “đặc tình dư luận của Bắc Kinh”(*).
Phương Tây cần làm gì?
Đứng trước các phàn nàn của Úc và Đức, TQ đã lên giọng gọi
những ai chỉ trích họ là vô trách nhiệm và sợ hãi thái quá – thực ra nguy cơ xảy
ra một trào lưu bài Trung là có thật. Tuy nhiên, nếu TQ thành thực hơn, họ nên
nói rằng khao khát có ảnh hưởng của họ là điều vẫn thường diễn ra khi một nước
đang trở nên hùng mạnh.
Khác xưa, giờ đây TQ có nhiều quan ngại hơn khi bang giao với
thế giới. Khoảng 10 triệu người TQ đã ra nước ngoài từ năm 1978, và TQ lo số
người này bị tiêm nhiễm thói quen dân chủ và sẽ “tiêm nhiễm” dân chủ vào TQ.
Trong khi các công ty TQ đang đầu tư vào các nước giàu có, khai thác tài
nguyên, xây dựng hạ tầng cơ sở, khai thác đất nông nghiệp, và hải quân TQ có thể
phô trương sức mạnh ở tận biển xa, thì nhà cầm quyền TQ cũng sợ hình ảnh tệ hại
của mình ở nước ngoài sẽ gây tổn thất lớn. Và với vị trí là một siêu cường đang
lên, TQ thích làm lại luật chơi toàn cầu – những luật chơi phần lớn được Mỹ và
Tây Âu thiết lập và thường xuyên được nêu ra để biện minh cho hành động của Mỹ
và phương Tây.
Để phần nào giúp TQ trỗi dậy trong hoà bình, phương Tây có lẽ
cần tạo khoảng trống cho tham vọng của TQ, nhưng điều đó không có nghĩa cứ để họ
muốn làm gì thì làm. Làm ngơ để TQ mặc sức đâm chọc bằng quyền lực nhọn là các
nước dân chủ đang tự làm hại mình.
Dĩ nhiên, để phòng vệ thì một mặt cần phải thực tế: Hoạt động
phản gián, luật pháp và truyền thông độc lập là ba vũ khí phòng vệ tốt nhất chống
lại sự lũng đoạn của quyền lực nhọn. Cả ba ngành này đều cần người vừa thông thạo
tiếng Trung vừa hiểu thấu đáo chính trị và thương mại dính liền với nhau ra sao
ở TQ. Khi chính quyền cộng sản TQ đè bẹp tự do biểu đạt, tranh luận phóng
khoáng và suy nghĩ độc lập, thì việc rọi ánh sáng làm lộ chân tướng những thủ
đoạn “mũi nhọn” của họ – và chiếu đèn vào những kẻ khấu đầu quỳ gối đáng khinh
– là cách rất hiệu quả để làm mòn mũi nhọn.
Phòng vệ, mặt khác, có tính nguyên tắc. Thả lỏng cho một cuộc
“săn-phù-thuỷ” nhắm vào người TQ sẽ là một sai lầm, phương Tây đại diện cho
tinh thần pháp trị thì không thể làm điều vô pháp. Những kêu gọi cực đoạn đòi
“ăn miếng trả miếng”, chẳng hạn về vụ cấp visa cho các học giả hoặc nhân viên
cơ quan phi chính phủ, cũng là tự mâu thuẫn. Tuy nhiên, bỏ mặc cho TQ lũng đoạn,
với hy vọng rằng TQ sẽ trở nên thân thiện hơn trong tương lai chỉ càng mở đường
cho những đâm chọc bất ngờ khác. Thay vào đó, phương Tây cần giữ vững những
nguyên tắc của mình, hợp tác với các nước để cùng hành động nếu có thể, và hành
động đơn lẻ khi bắt buộc. Bước đầu tiên để tránh sập bẫy Thucydides là phương
Tây dùng chính những giá trị của mình để làm mòn quyền lực nhọn của TQ.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét