Tác giả: Joseph E. Stiglitz - Dịch giả: Đỗ Kim Thêm
Mười
lăm năm trước, tôi đã xuất bản sách Toàn cầu hoá và Những điều bất mãn,
một cuốn sách nhằm giải thích tại sao có quá nhiều chuyện không hài
lòng với trào lưu toàn cầu hóa ở các nước đang phát triển. Điều rất đơn
giản là nhiều người tin rằng hệ thống này đã làm “lũng đoạn” để chống
lại họ và các hiệp định thương mại toàn cầu đã được chọn ra là quá bất
công.
Hiện
nay, sự bất mãn với toàn cầu hóa đã gây ra một làn sóng của trào lưu
dân túy ở Hoa Kỳ và các nền kinh tế tiên tiến khác, các chính trị gia
dẫn đầu trào lưu này cáo buộc rằng hệ thống này không công bằng đối với
các nước của họ. Ở Hoa Kỳ, Tổng thống Donald Trump nhấn mạnh rằng các
nhà đàm phán thương mại của Hoa Kỳ đã bị các nhà thương thuyết của
Mexico và Trung Quốc lừa gạt.
Vậy
tại sao một cái gì đó được suy đoán là mang lại lợi ích cho tất cả mọi
người hiện nay lại bị chỉ trích thậm tệ gần như ở khắp mọi, dù ở các
nước phát triển cũng như đang phát triển? Làm thế nào mà một hiệp định
thương mại có thể gây bất công cho tất cả các bên kết ước?
Đối
với những người ở các nước đang phát triển, tuyên bố của ông Trump –
cũng như chính con người của ông Trump – là đáng buồn cười. Về cơ bản,
Hoa Kỳ đã soạn thảo các quy tắc và tạo ra các thể chế cho toàn cầu hoá.
Trong một số tổ chức này – ví dụ như Quỹ Tiền tệ Quốc tế – Hoa Kỳ vẫn có
quyền phủ quyết, mặc dù vai trò của Hoa Kỳ đã giảm đi trong nền kinh tế
toàn cầu (một vai trò mà ông Trump dường như quyết tâm giảm bớt hơn
nữa).
Đối
với tôi là người đã theo dõi chặt chẽ các đàm phán thương mại từ hơn
một phần tư thế kỷ, thì rõ ràng là các nhà đàm phán thương mại của Mỹ đã
đạt được hầu hết những gì họ mong muốn. Vấn đề là họ muốn với cái gì.
Nghị trình của họ đã được các tập đoàn đề ra sau cánh cửa đóng kín. Đó
là một nghị trình do các đại doanh nghiệp đa quốc soạn ra cho chính họ,
với cái giá là giới lao động và công dân bình thường ở khắp mọi nơi phải
trả.
Thực
vậy, thường thì có vẻ như là các công nhân, họ là những người đã thấy
việc giảm lương và mất việc chỉ là hai mặt của sự thiệt hại – họ là
những nạn nhân vô tội không thể tránh được trong tiến trình của tiến bộ
kinh tế không thể cưỡng lại. Nhưng có một cách giải thích khác về những
gì đã xảy ra: một trong những mục tiêu của toàn cầu hoá là làm suy yếu
quyền lực đàm phán của giới lao động. Những gì các doanh nghiệp muốn là
lao động rẻ hơn, tuy nhiên họ có thể đạt được việc này.
Lối
giải thích này giúp để hiểu về một số khía cạnh rối rắm của các hiệp
định thương mại. Ví dụ như tại sao các nước tiên tiến đã từ bỏ một trong
những lợi điểm lớn nhất của họ, đó là tinh thần trọng pháp? Thực tế,
các điều khoản trong các hiệp định thương mại gần đây nhất cho phép các
nhà đầu tư ngoại quốc có quyền nhiều hơn như đã quy định cho các nhà đầu
tư ở Mỹ. Ví dụ như nếu chính phủ áp dụng một quy định làm ảnh hưởng đến
quyền lợi kinh doanh của họ, họ được bồi thường, bất kể quy định này có
đáng mơ uớc hay không cũng như mức độ lớn lao của việc thiệt hại mà
doanh nghiệp gây ra khi không có quy định này.
Có
ba đối ứng với tình trạng bất mãn đang lan rộng trong toàn cầu trước
trào lưu toàn cầu hóa. Chiến lược đầu tiên – mà người ta gọi nó là cách
cờ bạc của Las Vegas – là đặt cược gấp đôi vào toàn cầu hóa như đã làm
trong một phần tư thế kỷ qua. Giống như tất cả các loại cược về những
chính sách (như biện pháp kích cầu, gây hiệu ứng phát triển kinh tế nhỏ
giọt cho đại chúng qua tăng tiêu thụ và đầu tư, ND)) đã được chứng minh
là thất bại, việc đặt cược này được dựa trên hy vọng rằng bằng cách nào
đó chính sách sẽ thành công trong tương lai.
Phản
ứng thứ hai là theo quan điểm của ông Trump: tự cắt đứt ra khỏi trào
lưu toàn cầu hóa, với hy vọng là làm như vậy thì sẽ hồi phục một thế
giới như trong quá khứ. Nhưng chủ thuyết bảo hộ đã không vận hành. Trên
bình diện toàn cầu, công việc trong khu vực chế biến đang suy giảm, đơn
giản chỉ vì tăng trưởng năng suất đã vượt trội so với nhu cầu tăng
trưởng.
Ngay
cả khi việc sản xuất được phục hồi, việc làm sẽ không có nhiều. Công
nghệ sản xuất tiên tiến, bao gồm cả việc do người máy, có nghĩa là có ít
công việc được tạo ra mà nó sẽ đòi hỏi kỹ năng cao hơn và sẽ được đặt ở
nhiều địa điểm khác nhau hơn so với công việc đã bị mất. Giống như cách
tăng tiền đánh bạc, phương sách này phải chịu thất bại, làm tăng thêm
tình trạng bất mãn cho những người mà họ cảm thấy là mình bị bỏ rơi.
Ông
Trump sẽ thất bại ngay cả trong mục tiêu đã được ông tuyên bố là giảm
thâm hụt thương mại, chuyện được xác định bởi sự chênh lệch giữa tiết
kiệm và đầu tư quốc nội. Hiện nay, khi các đảng viên Cộng hòa đã theo
đường lối của họ và thực hiện cắt giảm thuế cho các tỷ phú, thì tiết
kiệm cho quốc gia sẽ giảm và thâm hụt thương mại sẽ tăng, vì do sự gia
tăng giá trị của đồng đô la. (Thâm hụt ngân sách và thâm hụt thương mại
thường song hành nhau chặt chẽ, nên chúng được gọi chung là thâm hụt
“song sinh”). Ông Trump có thể không thích tình trạng này, nhưng dần dà
Trump phát hiện ra rằng có một số điều mà thậm chí người có quyền lực
mạnh nhất trong thế giới không thể kiểm soát.
Có
một phương cách thứ ba: bảo vệ xã hội mà không theo chủ thuyết bảo hộ,
một cách mà các nước nhỏ ở Bắc Âu đang thực hiên. Các nước này biết rằng
họ là tiểu quốc, nên họ phải cởi mở. Nhưng họ cũng biết rằng duy trì
chính sách cởi mở sẽ làm cho người lao động gặp rủi ro. Vì vậy, họ phải
có một hợp đồng xã hội giúp người lao động thay đổi từ công việc cũ sang
mới và trợ giúp cho họ trong giai đoạn chuyển tiếp.
Các
nước Bắc Âu là những xã hội dân chủ bền vững, vì vậy họ biết nếu khi
hầu hết các công nhân không coi toàn cầu hoá là mang lại lợi ích cho họ,
thì xã hội sẽ không thể duy trì. Và những người giàu có ở những nước
này thừa nhận rằng nếu toàn cầu hoá vận hành như người ta nghĩ, thì sẽ
có đủ các loại lợi ích mang lại cho tất cả.
Trong
những năm gần đây, chủ nghĩa tư bản Mỹ đã được đánh dấu bằng lòng tham
lam không đáy – cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008 đã minh định đầy đủ
điều đó. Tuy nhiên, như một số quốc gia đã chỉ ra, nền kinh tế thị
trường có thể có những hình thức kềm chế các quá mức của cả hai chủ
nghĩa tư bản và toàn cầu hóa, và nó mang lại một tình trạng tăng trưởng
bền vững hơn và mức sống cao hơn cho hầu hết mọi người dân.
Chúng
ta có thể học hỏi những gì phải làm từ những thành công như thế, cũng
như chúng ta có thể học hỏi từ những sai lầm trong quá khứ về những gì
mà chúng ta không nên làm. Chuyện đã trở hiển nhiên nếu chúng ta không
quản lý toàn cầu hóa để nó mang lợi lộc cho tất cả, phản ứng dữ dội có
nguy cơ gia tăng từ các giới bất mãn ở các nước giàu và nghèo.
_____
Joseph E. Stiglitz đoạt
giải Nobel về Kinh tế năm 2001 và là Giáo sư Đại học Columbia. Ông là
Chủ tịch Hội Đồng Tư Vấn Kinh tế cho Tổng Thống Bill Clinton và làm việc
cho Ngân Hàng Thế Giới trong chức vụ Phó Chủ Tịch. Tác phẩm mới nhất
là: Globalization and Its Discontents Revisited: Anti-Globalization in the Era of Trump.
Nguyên tác: The Globalization of Our Discontent
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét