301 - Nếu khủng long chưa tuyệt chủng, nhân loại sẽ ra sao?

John Pickrell
BBC Future

Bản quyền hình ảnhGETTY IMAGES

Image captionKhủng long từng tồn tại trên Trái Đất cho tới khi bị tuyệt chủng hồi 66 triệu năm trước

Nếu như một tiểu hành tinh không đâm sầm vào Trái Đất hồi 66 triệu năm trước khiến khủng long bị quét sạch, liệu loài vật khổng lồ có cơ hội tiếp tục hiện diện trên Trái Đất ngày nay?

Hồi 66 triệu năm trước, một tiểu hành tinh với đường kính 15km đâm sầm vào Trái Đất với một lực tương đương với khoảng 10 tỷ quả bom Hiroshima, xóa sổ toàn bộ các sinh vật có trọng lượng trên 25kg; thực tế là khoảng 75% tất cả các chủng loài đã bị tuyệt chủng.

Nhưng nếu tiểu hành tinh đó bay trật mục tiêu hoặc đến sớm hơn, hoặc muộn hơn vài phút thì sao?

Các nhà khoa học này, trong đó có nhà địa chất học Sean Gulick thuộc Đại học Texas, cho rằng nếu tiểu hành tinh này chỉ đến sớm hoặc muộn hơn mấy khoảnh khắc, thay vì va vào vùng nước nông của bán đảo Yucatan ở Mexico, nó có lẽ sẽ lao sâu xuống vùng biển Thái Bình Dương hoặc Đại Tây Dương, khiến lực tác động bị giảm và hạn chế việc phóng thích lưu huỳnh làm nghẽn bầu khí quyển trong nhiều tháng hoặc nhiều năm tới.

Nếu điều đó xảy ra, thảm họa vẫn xảy ra và nhiều loại sẽ tuyệt chủng, nhưng một số loài khủng long lớn hơn biết đâu đã có cơ hội sống sót?

Và nếu vậy thì liệu những loài khủng long mới nào đã có thể xuất hiện? Liệu khủng long có phát triển trí thông minh giống con người? Động vật có vú liệu có trở nên loài kém ưu việt hơn? Con người liệu có tìm cách tồn tại song song với chúng như đã được miêu tả trong bộ phim năm 2015 của Disney - Chú khủng long tốt bụng?

Trong một thế giới nếu những khủng long sống trên cạn, khủng long thằn lằn trên bầu trời và khủng long biển (ichthyosaur và mosasaur) chưa bao giờ biến mất, thì số phận của loài chim và động vật có vú sẽ ra sao?

Chuyên gia nghiên cứu khủng long ăn thịt Tom Holtz thuộc Đại học Maryland tại College Park ở Mỹ, nói rằng kiểu gì thì triều đại khủng long cũng đã đến hồi kết, không vì vụ tiểu hành tinh lao vào thì cũng vì những sự kiện địa chất lớn khá.

Tuy nhiên một số loài khủng long vẫn có khả năng thích nghi tốt để vượt qua các biến động đó. Loài chim vốn đã đa dạng hoá vào cuối Kỷ Phấn Trắng, ông nói.

“Sự đa dạng của thằn lằn bay đã thực sự bị đẩy lùi, có lẽ bởi vì lý do này.” Các loài thằn lằn bay còn lại bao gồm thằn lằn khổng lồ có cánh không răng, một số trong đó có kích thước của máy bay hai tầng với sải cánh rộng 12m (40ft).

Đã có một cuộc tranh luận về việc liệu một số khủng long có cánh đã không còn có thể bay, và bạn có thể tưởng tượng một thế giới nơi các hòn đảo như Madagascar, Mauritius và New Zealand, bị chiếm lĩnh bởi các thằn lằn sống trên cạn kỳ lạ, khá giống như trong thời đại của chúng ta khi những nơi đó từng là lãnh địa của chim voi, chim cu lười và chim moa khổng lồ không biết bay.

Darren Naish, một nhà nghiên cứu cổ sinh vật học có xương sống ở Southampton nước Anh, lập luận rằng một thế giới có khủng long vẫn có thể rất đa dạng như những loài chim cận đại ngày nay.

Động vật có vú, tuy vậy, lại là một câu chuyện khác. Mặc dù đã tồn tại trong khoảng 160 triệu năm đến khi tiểu hành tinh đâm vào Trái Đất, chúng vẫn là “những sinh vật nhỏ bé, kém ưu việt”, Brussatte nói. Chúng đa dạng nhưng đặc biệt nhỏ và chỉ sống trong những môi trường riêng biệt, ông nói. “Chỉ khi tiểu hành tinh đánh bật các loài khủng long mới giúp những động vật có vú được giải phóng.”

Bản quyền hình ảnhSPL

Image captionChúng ta lẽ ra không cần phải vào bảo tàng mới xem được các bộ xương hay mô hình khủng long, nếu như tiểu hành tinh không va vào Trái Đất hồi 66 triệu năm trước

Một số người khác không nghĩ vậy. Họ đồng ý rằng những loài động vật to lớn có thể không có cơ hội sinh tồn, nhưng dơi, các loài gặm nhấm, các loài thú ăn thịt cỡ nhỏ và các loài linh trưởng có khả năng leo trèo, và chuột túi possum đều đã tồn tại khá nhiều. Nếu như khỉ đuôi sóc marmoset, khỉ mặt đen langur và vượn có thể nhảy chuyền cành được từ cây này sang cây khác trong lúc khủng long vẫn tồn tại bên cạnh thì liệu loài khỉ hominid có thể vẫn tiến hóa?

“Một số giống động vật có vú đã tiến hoá trước khi sự kiện tuyệt chủng xảy ra,” Naish nói.

“Theo đó, bạn vẫn sẽ có khả năng tìm thấy loài linh trưởng và [có lẽ là] một phiên bản của loài người. Tuy chúng ta tiến hoá trong một thế giới đầy những động vật có vú khổng lồ, điều này lại khá hợp lý."

Holtz đồng ý rằng có khả năng là: “Ta có thể có một số loài linh trưởng sống trên cây, và khi các đồng cỏ phát triển rộng ra thì chúng chuyển xuống đất sống, trở thành dạng 'người giả' trong thế giới đó. Và cũng giống như việc tổ tiên của chúng ta phải đối phó với hổ răng kiếm và nai sừng tấm, những 'người giả' này cũng phải đối phó với các loài khủng long ăn thịt và khủng long Abel."

Con người đã phải tạo ra những nơi trú ẩn an toàn, nơi họ cảm thấy được bảo vệ, nhưng Naish cũng chỉ ra rằng tổ tiên của chúng ta đã sống bên cạnh nhiều loài động vật to lớn, nguy hiểm, và phải có những chiến lược thích hợp để sinh tồn.

"Người ta nghĩ rằng thế giới thời Đại Trung Sinh là thời kỳ tắm máu, nơi ta sẽ bị vồ lấy, xé nát trong vài giây, nhưng thật ra trong rất nhiều khoảng thời gian, các loài động vật săn mồi cỡ lớn chỉ phân bố rải rác và thế giới khá là an toàn nếu như ta tránh xa chúng."

Bởi các loài động vật có vú có trí thông minh có lẽ đã tồn tại, liệu khủng long có tri giác có thể cũng tiến hóa được không? Vào năm 1982, Dale Russell, khi đó còn đang làm việc tại Bảo tàng Tự nhiên Canada ở Ottawa, công bố một nghiên cứu theo đó nói rằng một loài khủng long thông minh đã tiến hóa.

Bản quyền hình ảnhSPL

Image captionKhủng long ba sừng lẽ ra có thể tiến hoá thành loài khủng long ăn cỏ có khả năng di chuyển nhanh nhẹn, giống như các loài động vật có vú sống trên các đồng cỏ

Ông đặt làm một mô hình to bằng kích thước thật, mà ngày nay ta trông sẽ thấy giống với một người ngoài hành tinh xuất hiện trong một show khoa học viễn tưởng cũ, với lớp da màu xanh và cặp mắt to. Thuyết của ông đưa ra là khủng long ăn thịt Troodon có bộ não lớn một cách bất thường và có lẽ nó phù hợp với việc khủng long tiến hóa.

"Các con khủng long tương đương với con quạ, vẹt hoặc động vật linh trưởng, với bộ não rất phức tạp và khả năng giải quyết vấn đề đã có thể tiến hoá,” nhưng Holtz không tin rằng khủng long có thể trông giống con người.

"Con đường tiến hoá của loài người thật sự kỳ lạ và bao gồm việc treo mình lên cây vv… Khủng long đã đạt đến ngưỡng đi bằng hai chân và có được đôi tay ở thể hợp lý hơn nhiều," Holtz nói.

“Tôi không nghĩ bạn sẽ tìm thấy được trí thông minh cấp độ ngang với con người,” Naish nhận định.

“Bạn có thể tìm thấy những con khủng long thông minh não lớn nhưng chúng vẫn trông giống như khủng long…”

“Có lẽ một số loài khủng long nhỏ nhất không biết bay có thể thích ứng với môi trường đô thị, phát triển cùng với người dân ở các thành phố.”

Bản quyền hình ảnhGETTY IMAGES

Image captionKhủng long bay khổng lồ có thể đã một thời thống trị bầu trời

Giả sử khủng long đã vượt qua được vài trăm nghìn năm qua, và sống cùng với con người, liệu chúng có thể sống sót cho đến ngày nay không?

Câu trả lời có vẻ là có. Nhưng cũng như khi con người săn bắt voi ma mút và quần thể động vật lớn khác đến tuyệt chủng, sự tăng trưởng dân số và công nghệ săn bắt của chúng ta chắc hẳn sẽ tiêu diệt phần lớn số lượng khủng long khi con người chúng ta dàn trải khắp toàn cầu.

Holtz nói: "Có thể sự kiện tuyệt chủng quần thể khủng long đã xảy ra ở kỷ Pleistocene khi con người di cư khỏi bất cứ nơi nào trên thế giới mà họ từng sống."

Vào thời điểm hiện tại của niên đại thay thế này, có lẽ một số loài khủng long chân thằn lằn ăn cỏ, và thậm chí là các loài ăn thịt tương tự như T-rex có thể bám trụ ở những vùng hoang dã được bảo tồn và các công viên quốc gia đủ rộng để phù hợp với phạm vi sinh sống của chúng.

Dù vậy đó sẽ phải là những vùng hoang đã thực sự rộng lớn có ít sự phát triển của con người, ở những nơi như rừng núi nước Úc hoặc khu vực Alaska. Có lẽ một số loài khủng long nhỏ nhất không biết bay có thể thích ứng với môi trường đô thị, phát triển cùng với người dân ở các thành phố, như bồ câu, chuột và mòng biển đã làm trong thế giới của chúng ta.

Mặc dù trong quá khứ của chúng ta, các động vật có vú lớn đã bị xóa sổ, một số ít, chẳng hạn như voi và tê giác bám trụ lại được, vì vậy có lẽ không có quá nhiều nghĩa rộng để hình dung một thế giới song song ngày nay nơi bạn có thể nhảy lên một chuyến xe thăm thú khủng long theo phong cách công viên kỷ Jura, và thích thú với việc phát hiện ra một con nào đó với máy ảnh và ống nhòm sẵn sàng trên tay.