Vụ Kim Jong-nam: Có phải Bắc Hàn thắng thế?

Tiến sĩ John Nilsson-Wright

Kim Jong-UnBản quyền hình ảnh GETTY IMAGES

Tình trạng giằng co giữa Malaysia và Bắc Hàn dường như đã chấm dứt sau khi hai bên gỡ bỏ lệnh cấm xuất cảnh kéo dài ba tuần nay của mình đối với công dân của nước kia.

Thế nhưng, liệu có phải Bắc Hàn thắng thế?

Xung đột ngoại giao bắt nguồn từ vụ sát hại ông Kim Jong-nam, anh cùng cha khác mẹ của lãnh đạo Bắc Hàn Kim Jong-un.

Theo Malaysia, ông Kim tử vong vì chất độc thần kinh VX trong một vụ ám sát được nhiều người cho là do bảy người Bắc Hàn dàn dựng với sự thực hiện, có thể cố ý có thể không, của hai phụ nữ châu Á hiện đã bị bắt giam.

Tuy Malaysia chưa chính thức cáo buộc Bắc Hàn đứng đằng sau vụ sát hại, quá trình điều tra của họ đã bao gồm việc khám xét tử thi ông Kim cũng như yêu cầu được thẩm vấn những người Bắc Hàn bị nghi liên quan. Malaysia cũng đã gửi tài liệu về phát hiện sử dụng chất độc thuộc loại vũ khí hóa học cho Tổ chức Cấm Vũ khí Hóa học của Liên Hiệp Quốc.

Bình Nhưỡng đã bác bỏ tất cả các cáo buộc rằng Bắc Hàn đứng đằng sau vụ ám sát, đồng thời nói người thiệt mạng không phải anh cùng cha khác mẹ của ông Kim Jong-un mà là một người khác hẳn.

Trước thái độ bất hợp tác của Bắc Hàn, Malaysia từ chối giao trả thi thể ông Kim còn Bình Nhưỡng trả đũa bằng cách cấm công dân Malaysia ở Bắc Hàn xuất cảnh.

Theo thỏa thuận mới đạt được hôm thứ Năm tuần trước, một số người Bắc Hàn được phép rời Malaysia về Bình Nhưỡng, nghe đồn cùng với xác của Kim Jong-nam. Đổi lại, chín người Malaysia cũng được phép hồi hương.

Tuy kết cục có hậu đối với các công dân Malaysia vừa được rời Bắc Hàn, chính phủ của Thủ tướng Najib Razak dường như đã phải nhường bước trước chiến thuật cưỡng ép của Bình Nhưỡng.

Đây không phải lần đầu tiên Bắc Hàn dùng thủ thuật này để làm đòn bẩy ngoại giao.

Toàn cảnh vụ thương lượng chưa mấy rõ ràng, có thể là chính phủ Malaysia mà tin nói đã phỏng vấn được một số nghi phạm Bắc Hàn trước khi họ trở về Bình Nhưỡng, đã có gì đó trong tay khiến Bắc Hàn phải dè chừng.

Quan hệ song phương trước vụ ám sát?

Quan hệ ngoại giao Malaysia-Bắc Hàn được thiết lập từ 1973 và hai nước có quan hệ thương mại khá phát triển.

Buôn bán hai chiều đạt 4 triệu đôla năm 2016, con số tuy nhỏ nhưng đáng kể đối với một quốc gia như Bắc Hàn, vốn không giao thương nhiều với bên ngoài.

Bắc Hàn nhập khẩu cao su, dầu cọ và dầu tinh luyện từ Malaysia, hàng trăm người Bắc Hàn làm việc trong các ngành khai mỏ và phục vụ nhà hàng ở Malaysia.

Hai nước cũng có quy chế miễn thị thực cho công dân của nhau, quy chế này hiện đã bị đình chỉ sau vụ vừa qua.

Quan trọng hơn, Malaysia lâu nay đã trở thành địa bàn tối quan trọng cho các thương vụ mua bán vũ khí bất hợp pháp của Bắc Hàn, được thực hiện qua nhiều công ty bình phong.

Một phúc trình của Liên Hiệp Quốc đã đề cập tới các hoạt động nói trên và tuy chính phủ Malaysia chưa phản hồi gì về phúc trình này, mới đây họ đã quyết định đóng cửa hai trong số các công ty bị nghi vấn.

Điều này cho thấy Bắc Hàn có thể bị trả đũa thông qua việc làm ăn và trốn lệnh trừng phạt của quốc tế.

Hiện chưa rõ liệu Malaysia có sử dụng phương cách này trong đàm phán với Bắc Hàn hay không.

Tiếp theo sẽ là gì?

Hiện tại, trong các bài phát biểu trước đại chúng của mình, Thủ tướng Najib chỉ bày tỏ hy vọng rằng "các vụ như thế này sẽ không lặp lại". Đây là chỉ dấu rằng quan hệ ngoại giao hai bên, tuy bị ảnh hưởng, vẫn đang tiếp tục nhưng Bình Nhưỡng đang phải chịu thời gian thử thách.

Bằng chứng hiển hiện rằng Bắc Hàn tiếp tục tảng lờ các quy tắc quốc tế thông qua các vụ sát hại hay bắt bớ được nhà nước chuẩn y, đang nhắc nhở thế giới về các thách thức trong việc tìm hợp tác từ Bình Nhưỡng.

Thái độ xấu này, bên cạnh các vụ thử hạt nhân và hỏa tiễn, cũng như tăng cường uy lực trước các nước láng giềng cho thấy khiêu khích một cách cố tình có thể là một phần trong chiến lược của Kim Jong-un.

Thay vì gọi lãnh đạo Bắc Hàn là "nhân vật vô lý", như đại sứ Hoa Kỳ tại LHQ Nikki Haley, hay là "đứa trẻ béo điên rồ", như Thượng nghị sỹ John McCain, thế giới có lẽ nên nhìn nhận thành công của Kim Jong-un trong việc quyết tâm theo đuổi lợi ích của mình.

Cho tới nay, bằng cách từ chối luật chơi quốc tế, Bình Nhưỡng đã đạt được những gì họ muốn.

Thách thức đặt ra trước cộng đồng quốc tế là tìm được cách thức hiệu quả để đáp lại các hành động khiêu khích và không để cho Bắc Hàn tống tiền bằng ngoại giao.