Sẽ cấm vĩnh viễn trên toàn quốc 'Dạ cổ hoài lang'?

Phạm Thành Nhân

Dạ cổ hoài lang - bản tình ca nổi tiếng của cố nhạc sĩ Cao Văn Lầu (Sáu Lầu) sẽ có thể bị cấm vĩnh viễn trên toàn quốc và bất kỳ ai muốn hát lại, phổ biến tuyệt phẩm này sẽ phải thực hiện một điều không tưởng: tìm cho được bản gốc của tác phẩm, với chữ ký của người quá cố.

Mà, không chỉ Dạ cổ hoài lang, nhiều tác phẩm khác cũng có thể sẽ bị cấm vĩnh viễn  trên toàn quốc cho đến khi tìm được bản gốc.

Tất nhiên, điều khủng khiếp trên chưa xảy ra và có lẽ cũng sẽ không xảy ra. Nhưng, với những gì Cục trưởng Cục Nghệ thuật biểu diễn (NTBD) Nguyễn Đăng Chương trả lời truyền thông về việc cấm vĩnh viễn trên toàn quốc năm ca khúc sáng tác trước 1975 thì đó chính là một khả thể. 

Theo ông Chương, các ca khúc Cánh thiệp đầu xuân, Chuyện buồn ngày xuân, Con đường xưa em đi, Đừng gọi anh bằng chú, Rừng xưa bị cấm do vi phạm bản quyền - bị sửa lời so với tác phẩm gốc. Những ca khúc “sai lời so với bản gốc thì phải cấm lưu hành vĩnh viễn” - ông Chương nói. 

Chính từ đây, câu hỏi đã được đặt ra: làm thế nào xác định được một tác phẩm là “bản gốc” và liệu Cục NTBD có xác định được bản gốc của năm tác phẩm nêu trên không khi tuyên bố nó sai để cấm?

Lịch sử âm nhạc Việt Nam có một giai đoạn mà những bản nhạc bướm, các tập sách nhạc rất thịnh hành. Nhưng ngay cả trong trường hợp đó thì chúng vẫn không thể được Cục NTBD xem là bản gốc do không có chữ ký của tác giả.

Thậm chí ngày nay, khi các tác phẩm hầu hết được soạn trên phần mềm, lưu trữ trên máy tính thì việc có chữ ký lại càng là yêu cầu kỳ quặc nếu không muốn nói là kiểu làm khó của cơ quan chức năng.

Nhạc sĩ Nguyễn Văn Chung cho biết, từ lâu anh đã không còn viết tay các tác phẩm của mình mà đều soạn trên máy tính. Anh cũng không ký tên lên tác phẩm trừ trường hợp ca sĩ xin được sử dụng và yêu cầu anh ký tên.

Đất nước đã trải qua nhiều năm tháng chiến tranh, những bản nhạc viết tay - nguyên bản liệu còn được mấy nhạc sĩ lưu giữ? Giờ đây, khi nhiều vị trong số họ đã qua đời thì chuyện yêu cầu họ xác định bản nào trong số các dị bản là bản gốc như khi họ viết ra là điều hoàn toàn bất khả.

Như trường hợp Dạ cổ hoài lang - mãi đến nay thời điểm sáng tác của nó (sáng tác năm 1917, 1918 hay 1919) vẫn còn gây tranh cãi. Trong số những bản Dạ cổ hoài lang đang lưu hành trên thị trường, đang được các nghệ sĩ biểu diễn, rất nhiều dị bản đã được hát lên.

“Bảo kiếm sắc phán lên đàng” hay “Báu kiếm”, “Báo kiếm”, “sắc phong”? “Luống trông tin nhạn” hay “tin bạn”, “tin chàng”? “Đường dầu xa, ong bướm” hay như cố nhạc sĩ Trần Văn Khê chỉnh lý là “dầu say ong bướm”? “Gan vàng lợt phai” hay “lạt phai”, “nhạt phai”?

So với bản Dạ cổ hoài lang được xem là chuẩn tại khu lưu niệm nghệ thuật đờn ca tài tử và nhạc sĩ Cao Văn Lầu ở Bạc Liêu, do UBND tỉnh Bạc Liêu công bố ngày 17/9/2010 theo quyết định số 2257/QĐ-UBND thì các dị bản trên đều vi phạm bản quyền và đương nhiên Dạ cổ hoài lang phải bị dừng lưu hành vĩnh viễn trên toàn quốc.

Mà, kể cả bản “chuẩn” của UBND Bạc Liêu có chắc là đúng so với những gì ông Sáu Lầu từng viết ra không khi ngày nay ông đã qua đời, không thể trả lời là sai hay đúng?

Giữa lúc dư luận đang hoang mang với quyết định của Cục NTBD, bà Kha Thị Đàng - phu nhân của cố nhạc sĩ Châu Kỳ bất ngờ cho biết, cái mà Cục NTBD cho là dị bản, là sai so với bản gốc lại chính là cái do đích thân nhạc sĩ Châu Kỳ sửa.

Theo đó, vì là một ca khúc sáng tác trước 1975, trong thời điểm chiến tranh chia cắt nên một số chỗ trong tác phẩm không còn phù hợp với thời bình. “Chiến trường anh bước đi” và “Nơi đây phiên gác canh dài” đã được đích thân nhạc sĩ Châu Kỳ sửa thành “Lối mòn anh bước đi” và “thao thức canh dài”.

Với tiết lộ này thì "chiến trường" hay "phiên gác", "lối mòn" hay "thao thức" cũng đều là bản gốc và đều không vi phạm bản quyền. Điều quan trọng nhất, như bà Đàng cho biết, từ khi bản Con đường xưa em đi được Cục NTBD cấp phép lưu hành rồi tạm dừng rồi cấm vĩnh viễn thì chưa có bất kỳ ai ở cơ quan quản lý văn hóa tiếp xúc hay trao đổi với bà về tác phẩm này để xác minh tính chính xác của bản gốc.

Cấm hay không cấm một tác phẩm là thẩm quyền của cơ quan quản lý văn hóa. Nhưng cấm hay không cấm cũng cần một lý do thỏa đáng, thuyết phục được khán giả lẫn người làm nghề, bởi nếu không thì sẽ tạo ra một tiền lệ bất công vô cùng lớn đối với các tác phẩm khi chỉ có năm bài hát bị cấm trong khi hàng ngàn bài khác thì không.