Sau khi đảng đối lập bị giải thể, Cam Bốt sẽ ra sao ?

RFI

Cảnh sát canh gác trước cổng Tòa Án Tối Cao trong ngày ra quyết định giải thể đảng Cứu Nguy Dân Tộc Cam Bốt CNRP, ngày 16/11/2017. REUTERS/Samrang Pring

Thứ Năm 16/11/2017, Tòa Án Tối Cao Cam Bốt tuyên bố giải thể đảng đối lập chính. Đối với tờ báo mạng Les Yeux Du Monde (Nhãn Quan Thế Giới), đây là « Một vố đau cho nền dân chủ » mong manh này. Còn tờ Asia Correspondent thì tỏ ra lo ngại cho tương lai nền dân chủ Cam Bốt khi hỏi rằng: « Chuyện gì sẽ xảy ra tiếp theo ? ».

Hun Sen, người điều hành

Trước hết, báo mạng Les Yeux Du Monde nhắc lại, sau khi chế độ độc tài Khmer Đỏ chấm dứt, Đảng Nhân Dân Cam Bốt CPP đã nhanh chóng khẳng định vị thế của mình trên chính trường. Ông Hun Sen và CPP đã liên tục điều hành đất nước trong suốt 33 năm qua. Nếu như ông cố tìm cách kiểm soát cuộc bầu cử năm 2018, đó là vì đảng CPP đang chứng kiến ảnh hưởng của mình đã tàn lụi dần qua mỗi kỳ bầu cử.

Xu hướng này bắt đầu thể hiện rõ từ cuộc tổng tuyển cử năm 2013. Đảng CPP cầm quyền nhận được 48% số phiếu bầu, nhỉnh hơn đảng Cứu Nguy Dân Tộc Cam Bốt CNRP, ra đời năm 2012, có 4 điểm. Đây là tỷ lệ ủng hộ thấp nhất kể từ năm 1985, tuy phe đối lập tố cáo có gian lận trong bầu cử. Nhưng báo động thực sự đến từ cuộc bầu cử địa phương hồi tháng 6/2017. Đảng cầm quyền đã mất 1/3 số địa phương mà đảng này kiểm soát.

Gia tăng đàn áp

Viện lý do « an ninh quốc gia », Tòa án Tối cao, vốn thân cận với Hun Sen, ra quyết định cấm 118 lãnh đạo đảng đối lập CNRP hoạt động chính trị trong vòng 5 năm. Như vậy là 55 nghị sĩ của đảng CNRP sắp tới sẽ bị mất ghế, 489 thị trưởng đã trúng cử hồi tháng 6 cũng sẽ bị cách chức.  Nhiều người trong số họ đã chọn đi tị nạn, số khác cho biết bị đe dọa « xuống địa ngục », nếu không gia nhập hàng ngũ của CPP.

Mọi sự bắt đầu từ năm 2015. Sam Rainsy, một nhà đối lập đã bị gạt và đành phải chọn việc đi tị nạn lần thứ 4. Đến tháng đầu tháng 9/2017, đến lượt Kem Sokha, một trong những gương mặt đối lập tiêu biểu đã bị bắt giữ. Ông bị cáo buộc thông đồng với ngoại bang chỉ vì những lời tư vấn của chuyên gia Mỹ cho chiến lược hành động, như lời ông giải thích.

Ông Hun Sen cho rằng : « Đằng sau Kem Sokha, luôn luôn có một bàn tay, đó chính là Hoa Kỳ ». Ngày 04/09, tờ nhật báo độc lập bằng tiếng Anh, The Cambodia Daily, buộc phải đóng cửa theo yêu cầu của chính phủ. Ngày 11/10, Hun Sen ví Thỏa thuận Paris 1991 là những thỏa thuận « ma ». Thỏa thuận được ký nhằm chấm dứt nội chiến tại Cam Bốt và dự kiến tổ chức các cuộc bầu cử tự do đầu tiên vào năm 1993. Một lời tuyên bố khiêu khích từ chính thủ tướng Hun Sen.

Trong bối cảnh này, tờ báo mạng Asia Correspondent đặt ra nhiều câu hỏi lo lắng cho tương lai nền dân chủ Cam Bốt. 

Thứ nhất, Quốc Hội Cam Bốt rồi sẽ ra sao?

Theo tờ báo, xét thuần túy thực tế thì việc giải thể Đảng Cứu Nguy Dân Tộc Cam Bốt  (CNRP) có nghĩa là 5 đảng khác sẽ chiếm các ghế của CNRP tại Quốc Hội. Trong quá khứ, Hun Sen đã từng áp dụng phương cách này để trấn an người dân rằng Cam Bốt sẽ không trở thành một quốc gia độc đảng, như nhiều người lo sợ. Nhưng với bản chất chia rẽ và không được lòng dân của các phe phái đối lập còn lại, thì phán quyết hôm thứ Năm vừa qua, về cơ bản, sẽ tạo ra tình trạng này.

Mặc dù Cam Bốt có hàng chục chính đảng, nhưng chỉ có hai đảng đã thể hiện được khả năng huy động số lượng lớn cử tri là Đảng Nhân dân Campuchia (CPP) của Hun Sen và Đảng Cứu Nguy Dân Tộc CNRP. Theo sau là đảng hoàng gia Funcinpec, chỉ thu được có 3,7% số phiều bầu và không có nổi một chiếc ghế tại Quốc Hội, sau một thập niên dài hoạt động không có hiệu quả. Họ cho rằng những đảng phái nhỏ đó sẽ không tạo ra được sự khác biệt. Và nhất là các đảng này đang rất bận rộn chống lại nhau.

Thứ hai, số phận của đảng Cứu Nguy Dân Tộc Cam Bốt sẽ như thế nào?

Tuy đã dự tính đến khả năng tư pháp ra quyết định này, nhưng phán quyết hôm Thứ Năm là một đòn nặng nề giáng vào CNRP. Đảng này gần như chắc chắn bị suy giảm nhưng họ không hoàn toàn bị gạt ra bên lề. Cô Monovithya Kem, phó giám đốc phụ trách Quan hệ công chúng của CNRP, con gái của lãnh đạo phe đối lập bị bỏ tù Kem Sokha, vài giờ trước khi có phán quyết của tòa án, cho biết trong hai tháng qua, cô đã kêu gọi sự hỗ trợ của cộng đồng quốc tế.

Theo cô, thời điểm này là quan trọng. Cơ hội để kháng án vẫn còn nếu như cộng đồng quốc tế hành động một cách kịp thời, ví dụ như ban hành các biện pháp trừng phạt nhắm vào các cá nhân nhằm khôi phục môi trường bầu cử. Do cuộc bầu cử diễn ra vào năm 2018, do vậy mọi thủ tục kháng án phải được tiến hành trước cuối năm 2017.

Thế nhưng, tờ báo cho rằng  cho dù có sự can thiệp của các chính phủ phương Tây, tương lai của CNRP dường như không sáng sủa. Theo nhận định của nhà báo Sebastian Strangio, tác giả cuốn Cam Bốt của Hun Sen, những động thái vừa qua cho thấy thủ tướng Cam Bốt dường như muốn chấm dứt sự tồn tại của đảng CNRP. Do đó, khả năng cho phép CNRP phục hồi là ít, và nếu có, thì đảng này sẽ không thể ngăn chận, dưới bất kỳ hình thức nào, việc ông Hun Sen tiếp tục nắm giữ quyền lực.

Nhà báo Strangio nhận định: « Những hoạt động này làm cho người ta nghĩ rằng trò chơi đã kết thúc và ông Hun Sen không còn sẵn sàng nhắm mắt làm ngơ cho sự tồn tại của một phe đối lập chính trị chính thức tại Cam Bốt. »

Thứ ba, cộng đồng quốc tế có phản ứng gì ?

Những năm gần đây Cam Bốt đã trở thành một trong những nền kinh tế năng động nhất của khu vực, có mức tăng trưởng ở khoảng 7%. Nhiều nghị sĩ đối lập kêu gọi cộng đồng quốc tế có những biện pháp trừng phạt thương mại hay tài chính nhắm vào chính quyền Hun Sen. Quả thật, cho đến lúc này Cam Bốt hưởng rất nhiều chương trình hỗ trợ phát triển nhằm thúc đẩy đất nước tiến bước đến nền kinh tế thị trường và dân chủ.

Hoa Kỳ và Liên Hiệp Châu Âu đã kêu gọi Cam Bốt xem xét lại quyết định cấm đảng đối lập chính, khi chỉ còn có vài tháng nữa là bước vào kỳ bầu cử quan trọng. Vương Quốc Anh lấy làm tiếc là Cam Bốt trở thành « một quốc gia độc đảng ». Tuy nhiên, chế độ Hun Sen, được Trung Quốc hậu thuẫn, cho đến lúc này tỏ ra không mấy nao núng trước áp lực của các cường quốc phương Tây.

Cuối cùng, người dân Cam Bốt sắp tới sẽ ra sao?

Một nguồn kháng cự có ý nghĩa có thể là chính người dân Cam Bốt. Như nhà báo Strangio nêu ra, nếu không có phe đối lập chính thức, các nhà độc tài sẽ mất lòng tin của người dân và có nguy cơ xa rời người dân – điều này có thể đang diễn ra tại Cam Bốt.

Campuchia là một quốc gia thay đổi nhanh chóng, và làm thế nào Hun Sen có kế hoạch đáp ứng được nhu cầu về quản trị tốt hơn, tạo nhiều việc làm hơn và cơ hội tốt hơn cho người dân bình thường mà không cần có phe đối lập mạnh mẽ. Ở một đất nước có các công đoàn  lớn mạnh, có thể người dân vùng lên phản đối như họ đã làm trong năm 2013. Mặc dù chúng ta dường như không thể nhìn thấy mọi người xuống đường vào bất cứ lúc nào, nhà báo Strangio tin rằng đa số người Cam Bốt ủng hộ một cách thụ động một phong trào phản kháng.

Một tỷ lệ lớn các cử tri đã bỏ phiếu cho CNRP, giờ đây bị vỡ mộng bởi vì việc họ bỏ phiếu trong quá khứ đã không có ích gì và hiện không có một đảng nào đáng tin cậy trong cuộc bỏ phiếu năm 2018. Như cô Monovithya Kem đã nói: « Xét cho cùng, tác nhân có ảnh hưởng nhất trong tất cả những vụ việc này chính là người dân Campuchia. Tất cả phụ thuộc vào việc người dân chấp nhận nguyên trạng hoặc chống lại nó. »

Hun Sen có thể nghĩ rằng ông đã gạt bỏ được bất kỳ thách thức nào đối với quyền lực của ông qua việc giải thể CNRP, nhưng giờ đây, ông ta phải tìm cách làm hài lòng người dân hoặc tạo ra được một sự thay đổi chính trị bền vững từ dưới đi lên.

Nhà báo Strangio nói: « Bạn có thể giải thể một đảng đối lập, nhưng không thể giải thể được mong muốn thay đổi của mọi người. Cách thức Hun Sen đáp ứng những mong muốn này là vấn đề chủ chốt đối với tương lai.»