Tại sao Thế chiến I không phải là cuộc thế chiến đầu tiên?

Biên dịch: Lê Thị Hồng Loan | Biên tập: Lê Hồng Hiệp

Nguồn: “Why the first world war wasn’t really“, The Economist, 01/07/2014

 

Thế chiến I

Thế giới – hay ít ra những quốc gia tham gia vào những sự kiện ban đầu của cuộc Thế chiến I – gần đây đã thể hiện mối quan tâm lớn đối với cuộc chiến tranh thế giới đầu tiên này. Sự khởi đầu gần như ngẫu nhiên của nó – khoảng thời gian từ ngày 28/6/1914, khi người thừa kế ngai vàng của Áo-Hung bị ám sát bởi một người Bosnia theo chủ nghĩa dân tộc, đến những ngày đầu tiên của tháng Tám, khi Đức tuyên chiến với Nga và Pháp, kéo theo đồng minh của họ là Anh – đã thu hút sự quan tâm tìm hiểu của các nhà sử học. Trong khi đó, những thảm kịch sau đó đã thu hút sự chú ý của tất cả mọi người, dù rằng theo một cách tương đối khác. Nhưng liệu đó có phải là cuộc chiến tranh thế giới đầu tiên? Nó chắc chắn là một cuộc chiến tranh thế giới. Nhưng nó chắc chắn không phải là cuộc chiến tranh thế giới đầu tiên.

Danh hiệu đó thuộc về một cuộc chiến tranh nổ ra 160 năm trước đó, vào năm 1754, và kéo dài cho đến năm 1763. Mặc dù chiến tranh đã không nổ ra ở châu Âu cho mãi đến năm 1756, lý do mà cuộc xung đột này được gọi là Cuộc chiến tranh Bảy năm, nhưng nó thực sự có quy mô toàn thế giới. Tất cả các châu lục có người cư trú, ngoại trừ châu Úc, đều tận mắt chứng kiến chiến tranh trên đất của mình, và các cường quốc độc lập trên ba trong số những châu lục này đều là những bên tham chiến tích cực.

Hành động đầu tiên của cuộc xung đột toàn cầu đầu tiên này có liên quan đến một sĩ quan trẻ mà tên tuổi có thể rất quen thuộc với một số độc giả. Vào ngày 28/5/1754, một nhóm nhỏ các binh lính từ thuộc địa Virginia của Vương quốc Anh, dưới sự chỉ huy của một người đàn ông tên là George Washington, đã giao chiến với một nhóm các binh sĩ người Pháp từ New France (tức Canada ngày nay) xâm nhập vào khu vực mà Vương quốc Anh coi là lãnh thổ của họ. Thay vì đẩy lùi họ một cách hòa bình như đã được chỉ thị, rốt cuộc Washington lại giết chết nhiều người trong số đó, kể cả sĩ quan chỉ huy của họ.

Chiến dịch ở Bắc Mỹ này sau đó tiếp tục, với việc cả hai bên cùng liên minh với các bộ tộc Anh-điêng (da đỏ) bản địa, cho đến hai năm sau đó, khi đồng minh của Vương quốc Anh là Phổ tấn công một tiểu quốc Đức tên là Saxony. Điều này kéo đồng minh của Saxony là nước Áo, và đồng minh của Áo là nước Pháp (và do đó kẻ thù của Pháp và đồng minh của Phổ, nước Anh), vào cuộc xung đột. Đó là một chuỗi các sự kiện giống một cách kỳ lạ với cách thức mà vào năm 1914 cuộc tấn công của Áo, đồng minh của Đức, vào một nước nhỏ là Serbia ở Balkan (Ban-căng) đã kéo vào cuộc chiến đồng minh của Serbia là nước Nga, điều đe dọa nước Đức, khiến quốc gia này tuyên chiến với cả Nga và đồng minh của Nga là Pháp.

Cuộc chiến tranh nhanh chóng mở rộng quy mô ra toàn thế giới. Cả Anh và Pháp tăng viện cho đội quân thuộc địa của họ ở Bắc Mỹ, và bắt đầu tấn công các thuộc địa ở Tây Ấn và các trạm giao thương của nhau tại châu Phi và Ấn Độ. Tại Ấn Độ, một số các tiểu vương quốc vào thời điểm đó mới nổi lên sau khi đế chế Mughal lụi tàn cũng đã tham chiến, và rốt cuộc Anh đã chiếm đóng một trong số họ, đó là Bengal. Cuộc chiến đã lan đến Nam Mỹ khi vào gần thời điểm kết thúc, Tây Ban Nha tham chiến cùng phe nước Pháp và tấn công một trong các thuộc địa tại châu Mỹ của Bồ Đào Nha, một đồng minh của Anh.

Giống như Thế chiến I, cuộc xung đột toàn cầu này đã định hình lại thế giới. Thật vậy, đó là lý do tại sao thế giới hiện đại là một thế giới nói tiếng Anh. Vai trò cường quốc thực dân của Pháp đã bị phá hủy, và Pháp đã thật sự không thể quay trở lại công cuộc chinh phục ở nước ngoài cho đến khi nước này tấn công Algeria vào năm 1830. Toàn bộ khu vực Bắc Mỹ nằm về phía đông sông Mississippi đã trở thành thuộc địa của Anh, ngoại trừ New Orleans trở thành thuộc địa của Tây Ban Nha. Và nền tảng cho sự cai trị của nước Anh ở Ấn Độ cũng đã được thiết lập.

Về phần George Washington, cuối cùng ông trở thành người lãnh đạo một đội quân cách mạng được tập hợp bởi người dân các thuộc địa Bắc Mỹ, vốn không còn lo sợ về sự bao vây của Pháp, không muốn chi trả cho cuộc chiến vốn đã mang lại cho họ sự tự do, và thất vọng bởi Anh không thể bảo vệ các vùng đất của các đồng minh người Anh-điêng của họ khỏi sự xâm lấn của các nhà đầu cơ bất động sản thực dân (bao gồm cả chính bản thân Washington), nên họ đã quyết định sẽ đấu tranh giành độc lập (khỏi Anh).