Những ai ở miền Nam thời kỳ sau năm 1975, cụ thể là nửa cuối thập niên 70, gần hết thập niên 80, chắc khó quên một thành tựu công nghệ, một phát minh khoa học kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội: xe chạy than. Nỗi ám ảnh của một thời.
Bây giờ tụi trẻ mỗi lần đi xa đi gần đều leo lên ô tô, mà phải ghế nệm rộng rãi, có tivi, có máy lạnh mới chịu. Xe Phương Trang, Thành Bưởi, Cúc Tùng, Hoàng Long, Hải Âu… mà không chiều khách sẽ lỗ chỏng gọng, chả ai thèm đi. Nhưng ngược về vài chục năm trước, đó chỉ là giấc mơ.
Sau khi đánh thắng hai đế quốc to, những người cộng sản, nhất là mấy ông Lê Duẩn, Lê Đức Thọ, Đỗ Mười… coi trời bằng vung, tự đắc chỉ có Việt Nam là nhất thế giới, muốn gì cũng được. Họ vênh vang tuyên bố từ nay đất nước vĩnh viễn sạch bóng quân thù, đường lớn xã hội chủ nghĩa rộng mở thênh thang, chả mấy chốc nữa sẽ tiến lên chủ nghĩa cộng sản. Ông Duẩn nói chúng ta sẽ vượt cả Nhật Bản. Đi đâu, chỗ nào cũng thấy băng rôn, khẩu hiệu về chủ nghĩa xã hội. Nếu thời chiến tranh, những câu to đùng trên tường là “Quyết tâm đánh thắng giặc Mỹ xâm lược”, “Đánh cho Mỹ cút, đánh cho ngụy nhào”, “Tất cả vì miền Nam ruột thịt”… thì bây giờ chuyển thành “Cả nước phấn đấu tiến nhanh tiến mạnh tiến vững chắc lên chủ nghĩa xã hội”. Trên nóc đầu hồi tòa nhà Hỏa xa Đông Dương cũ trông ra bùng binh chợ Bến Thành người ta kẻ câu đó mỗi chữ cao hơn mét, mắc đèn đêm đêm chiếu sáng rực. Tôi đã sống trong những năm tháng dữ dội ấy, đã cố góp phần công sức nhỏ bé của mình vào đại sự nghiệp, đã chứng kiến tất cả, và hiểu rằng người ta đã phá nát miền Nam thì sự thành công còn xa vời lắm.
Hệ thống cửa hàng thương nghiệp nhà nước ban đầu còn có hàng tồn kho, hàng chiếm được từ “bọn tư sản bóc lột” đem phân phối cho cán bộ công nhân viên, nhưng chỉ một thời gian ngắn cũng hết. Các thầy cô giáo những trường ở khu vực Chợ Lớn mỗi khi đến đợt mua nhu yếu phẩm thì tới cửa hàng thương nghiệp Bách hóa tổng hợp ở cuối đường Trần Hưng Đạo nối dài, còn có tên là Trần Hưng Đạo B (đường Đồng Khánh cũ) gần nhà thờ Cha Tam, xếp hàng đông như quân Nguyên, chen chúc chầu chực nửa ngày mới mua được mấy mét vải tiêu chuẩn, hoặc nửa ký đường, hộp sữa Thống Nhất. Chỉ riêng gạo thì bộ phận hành chính của trường nhận giúp từ kho lương thực đem về phân chia, thường tiêu chuẩn 14 ký thì chỉ có 4 – 5 ký gạo hẩm đầy bông cỏ hoặc sạn, còn lại là mì tôm, mì sợi, củ mì (sắn) và hạt cao lương (dân Nam gọi là hạt bo bo). Thầy Võ Thanh Long dạy lý trường tôi bảo thời đại cách mạng vẻ vang đâu chửa thấy, chỉ thấy thầy giáo tháo giầy, giáo chức dứt cháo. Thế mà vẫn cứ sống, kéo dài cả chục năm trời, cả thầy Long, cả tôi, và hàng chục triệu người đám dân chúng cần lao.
Hàng hóa hiếm một, thì xăng dầu nhiên liệu hiếm mười. Những thứ ăn uống bỏ vào mồm còn ráng tự túc được, chứ xăng dầu đều phải nhập. Cả thế giới cấm vận không chơi với anh hùng. Không có xăng, xe cộ thành cục sắt. Khổ nhất là mấy thầy lưu dung (giáo viên từng dạy trước năm 1975, được chế độ mới sử dụng tiếp) vốn quen dùng xe máy. Đám giáo viên chúng tôi từ Bắc vào, đi bộ là chuyện nhỏ, xếp hàng chen chúc mua vé xe khách là chuyện nhỏ. Nhưng với những người như thầy Long, thầy Thạch, cô Quỳnh, không xăng khổ sở vô cùng. Chỉ những trí thức cũ, thượng hạng như các vị Chu Phạm Ngọc Sơn, Võ Tòng Xuân mới có tiêu chuẩn xăng thôi. Thầy Long có chiếc Vespa đành gửi dưới nhà ăn, bụi phủ đầy, lâu lâu lại lấy ra dội vài gáo nước cho hết bụi rồi đẩy vào góc. Thầy Tài có chiếc Honda dame màu đỏ, thỉnh thoảng mua lại được can xăng 2 lít của ai đó, không dám chạy thường xuyên, đem xếp từng can dưới gầm bàn trong phòng ký túc xá. Có hôm tôi vào ngửi sực mùi xăng, mà bếp điện dây may so thì đang đỏ hồng phía góc phòng. Sự thiếu thốn khiến con người ta liều mạng hoặc không để ý tới mối nguy hiểm. Cũng may chưa xảy ra chuyện gì nghiêm trọng.
Thiếu xăng, người ta chế ra xe chạy than. Có lẽ đây là sản phẩm của những người giỏi môn vật lý và cơ khí. Nó là bản sao của xe lửa (hỏa xa) chạy than? Cho tới nay, hình như chưa có văn bản nào cho biết chiếc xe ô tô chạy than đầu tiên của công ty, xí nghiệp, đơn vị nào, ai là người sáng chế. Một kỳ tích thời đại, dù kỳ tích đau thương, khốn khó, cũng cần được ghi nhận. Các nhà viết sử quốc doanh suốt ngày chỉ chăm lo tìm kiếm thành công thắng lợi của đảng và nhà nước khiến sử rất đơn điệu. Đây mới chính là thứ cần phải biên lại, con cháu vài chục năm sau đọc sẽ hết hồn nhưng khoái bởi nó chân thực, sinh động. Đọc sử chính thống nhà nước, cũng như coi tivi VTV, chả để lại gì.
Cứ như tôi từng chứng kiến, từng chễm trệ trên chiếc xe than ít nhất cũng vài chục lần, thì xe than thường được cải tạo từ những chiếc ô tô chứa khoảng hơn chục người, dạng xe nhãn hiệu Dodge, Renaul hoặc Chevrolet, thứ xe Mỹ máy khỏe, nồi đồng cối đá. Những tuyến đường gần, trăm cây số đổ lại, hợp với xe than, như từ Sài Gòn đi Long An, Tiền Giang, Tây Ninh, Đồng Nai, Vũng Tàu. Ban đầu còn lẻ tẻ, tới khoảng năm 1980 về sau thì nhan nhản.
Cái lò đốt than được gắn phía đít xe, cao có khi tới gần 2 mét. Có lần tôi cố ý đo, đứng bên nó, nó cao hơn tôi cả hai gang tay. Hỏi cậu lơ xe, đốt than gì, nó bảo than đước chứ không phải than đá. Than đước miền Nam sẵn lắm. Gần chục năm thiếu điện, thiếu xăng, thiếu chất đốt, người ta tích cực phá rừng đước làm hầm than, tới khi tỉnh lại thì rừng đước gần như sạch nhẵn.
Có vài lần tôi đi Tây Ninh thăm vợ chồng đứa em con cậu ruột, “diện” xe than, sau chuyến đi về tới nhà tởn luôn. Tởn nhưng lần sau vẫn đi. Khiếp nhất là mua phải chỗ cuối xe, ngồi gần lò. Chả khác gì đi xông hơi mát xa đá muối bây giờ. Có bao nhiêu mồ hôi ra nhẵn. Mặt mũi nhếch nhác, đen đúa do bụi than bám vào. Cứ chạy một đoạn mươi cây số, xe dừng, đứa lơ xe lại lấy cái cây sắt thò vào lò chọc chọc ngoáy ngoáy, bỏ thêm than, đóng nắp lò, chạy tiếp. Lại dừng, lại ngoáy lại chọc. Vài lần thì tới nơi. Bụi than, tàn than, thậm chí còn cả cục than hồng, văng ra khắp đường. Cũng may chưa thấy than văng cháy vào mặt ai. Đi xe than là một cuộc hành xác vĩ đại. Đó chính là khởi nguồn, là nguyên thủy, là mở đầu cho cuộc cách mạng 4.0 của thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc bây giờ.
Chuyện đi lại, nếu rảnh rỗi, kể cả ngày cũng không hết, biên mỏi tay vẫn cứ còn. Nhưng thôi, để dịp khác. Chào cả nhà ạ.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét