5011 - Vương quốc Hoa hậu Venezuela tàn úa: vì đâu nên nỗi?

Tâm Don (VNTB) 

Một người biểu tình chống chính phủ vẫy cờ chống Tổng thống Venezuela Nicolas Maduro. Ảnh: AP

Thảm họa - hỗn loạn - tê liệt: đó là những ngôn từ luôn được người dân Venezuela kêu lên. Liên hiệp quốc cảnh báo rằng, Venezuela đang có một thảm họa di dân. Nhiều chính phủ cảnh báo rằng, Venezuela đang diễn ra thảm họa nhân đạo. Ai đã đưa đất nước giàu có này, vương quốc hoa hậu này đến đói nghèo và bất hạnh?

Thảm họa đang diễn ra

Ở Venezuela, các mặt hàng tiêu dùng cực kỳ khan hiếm, đến mức giấy vệ sinh cũng không có. Thực phẩm thông thường đã trở thành những mặt hàng xa xỉ. Các siêu thị và cửa hàng trống hơ trống hoác. Một nhúm thịt ôi thiu cũng trở thành một món hàng bán chạy. Trung bình mỗi người dân Venezuela chỉ có hơn một bữa ăn mỗi ngày, trẻ em hoàn toàn không có sữa để uống. Đất nước Venezuela đã lập kỷ lục thế giới với mức lạm phát 1 triệu phần trăm, bỏ xa kỷ lục lạm phát ở Đức vào đầu thế kỷ 20 và ở Hungaria vào giữa thế kỷ 20. Đến thời điểm hiện tại, tính trung bình mỗi người dân Venezuela sụt 6 kg trọng lượng cơ thể so với năm 2017. Năm 2017, có hơn 11.000 trẻ em tử vong do thiếu chất, còn hiện tại có 15% trẻ em bị thiếu chất trầm trọng, 48% số em bé có nguy cơ bị bỏ đói. Điện – nước chập chờn, lúc có lúc không. Giáo dục học đường gần như tê liệt. Ngành y tế không còn các loại thuốc điều trị và đặc trị, máy móc và dụng cụ y khoa thiếu thốn trầm trọng. Một thảm họa nhân đạo khủng khiếp đã- đang và sẽ diễn ra.

Từ đầu năm 2018 đến nay đã có hơn 1,5 triệu người Venezuela di cư sang Comobia. Cũng từ đầu năm 2018 đến nay, mỗi ngày có hơn 1400 người Venezuela di cư sang Ecuador.

Tổng thống Nicolas Maduro đã nhận được ủng hộ của Đảng Cộng sản Venezuela vào ngày 26-02-2018. Ảnh: Twitter/@PresidencialVen

Giáo sư đại học Jose Ibarra cho biết rằng, đôi giày ông mang đã bị hư đế, và nếu ông thay đế giày ông sẽ phải chi trả đến 4 tháng lương. Quên đi lòng tự trọng, ông đành phải lên mạng xã hội để cầu xin một đôi giày. Ông cũng cho biết thêm, nhiều giáo sư đại học khác ở Venezuela cũng đang phải mang những đôi giày rách rưới, khoác trên mình những bộ quần áo tồi tàn.

Người dân Venezuela đã vùng lên mạnh mẽ, yêu cầu Tổng thống Maduro phải ra đi.

Vào tháng 4- 2018 vừa qua, hàng trăm ngàn người Venezuela đã đổ ra đường trong 10 ngày liên tiếp đòi cách chức tổng thống và thay đổi chế độ quản lý khiến đất nước nhiều giàu mỏ nhất thế giới này lâm vào tình trạng bần cùng. Đụng độ đã xảy ra giữa cảnh sát và người biểu tình, đã có thiệt mạng về người và nhiều người khác bị thương. 

Cao trào nhất của cuộc biểu tình diễn ra vào ngày 9 và 10 tháng 4-2018. Hàng trăm ngàn người dân ở thủ đô Caracas, và hàng trăm ngàn người dân ở các thành phố khác đã cùng lúc xuống đường yêu cầu tổng thống đương nhiệm Maduro phải từ chức. Cảnh sát đã tiến hành trấn áp người biểu tình ở thủ đô Caracas, và một sinh viên luật đã bị bắn chết, hàng trăm người đã bị bắt giam.

Ngọn nguồn bi kịch

Venezuela đã có một thời là quốc gia giàu có nhất Nam Mỹ. Năm 1998, Venezuela có GDP bình quân trên đầu người là 20.000 USD. Từ lâu, Venezuela đã nổi danh là “vương quốc hoa hậu” với hơn 22 người đẹp đăng quang Hoa hậu Thế giới và Hoa hậu Hoàn vũ, nhiều hơn bất cứ quốc gia nào. Đất nước này cũng là một “cường quốc dầu mỏ” với trữ lượng dầu khí lớn hơn cả Ả-rập Saudi, trong một thời gian dài luôn có mặt trong nhóm 10 nước xuất khẩu dầu mỏ lớn nhất thế giới. Vào năm 2009, dầu mỏ chiếm một nửa tổng sản lượng GDP 480 tỉ USD , chiếm 80% kim ngạch xuất khẩu và đóng góp một nửa số thu ngân sách hàng năm. Nhưng, kể từ năm 1999, kinh tế Venezuela càng ngày càng đi xuống, GDP bình quân đầu người năm 2009 chỉ còn 13.000 USD/người/năm. Tuy tài nguyên dồi dào nhưng thể chế quản trị quốc gia kém đã biến Venezuela thành nền kinh tế quốc gia phụ thuộc hoàn toàn vào khai thác và xuất khẩu dầu mỏ, các ngành nghề khác bị chèn ép không phát triển được. Sự phụ thuộc ngày càng lớn vào tài nguyên dầu mỏ của Venezuela đã được các chuyên gia kinh tế cảnh báo vào năm 2011 là “một trong những vấn đề nghiêm trọng nhất mà chính phủ Chavez phải đối mặt”.

Bức tranh tường về lãnh tụ cách mạng Venezuela Hugo Chávez ở El Maizal. Ảnh: Ricardo Vaz

Năm 2002 Venezuela thi hành luật Dầu khí mới, theo đó tập đoàn Dầu khí quốc gia Venezuela PDVSA nắm giữ tối thiểu 51% vốn tất cả các dự án dầu khí, tăng tỷ lệ tiền thuê mỏ mà tập đoàn nước ngoài phải trả cho nhà nước Venezuela từ 16,5% lên 30% giá trị sản lượng. Đến năm 2007, chính phủ nắm toàn bộ quyền kiểm soát các mỏ dầu ở Đồng bằng Orinoco - trung tâm dầu mỏ của Venezuela - và sau đó quốc hữu hóa toàn bộ các dự án khai thác của các tập đoàn dầu mỏ nước ngoài. Tổng thống Hugo Chavez đã cử các quan chức hành chính, các sĩ quan quân đội và cảnh sát điều hành các hãng dầu thay vì các nhà quản trị doanh nghiệp, dẫn tới những sai lầm nghiêm trọng, chẳng hạn như lợi nhuận từ xuất khẩu dầu mỏ hoặc rơi vào túi tham nhũng, hoặc được phân bổ vào các dự án “cải tạo xã hội” đầy tính chất dân túy thay vì tái đầu tư để mở rộng sản xuất hoặc đầu tư phát triển các lĩnh vực công nghiệp khác.

Một trong những hậu quả của tình trạng phụ thuộc vào dầu mỏ là Venezuela gần như phải nhập khẩu toàn bộ hàng tiêu dùng, từ lương thực thực phẩm tới thiết bị. Sự phụ thuộc vào nhập khẩu khiến Venezuela rất dễ bị tổn thương trước những biến động của thị trường.

Đất nước Venezuela từng là một cường quốc nông nghiệp với những nông sản cao cấp hấp dẫn. Thế nhưng, từ đầu năm 2000 Venezuela đã quốc hữu hóa đất đai, và hợp tác hóa các nông trại. Nông nghiệp Venezuela rơi vào lụi tàn.

Bi kịch Venezuela có nguồn gốc từ đâu? Các nhà phân tích chính sách và chính trị trên thế giới đều nhất trí cho rằng, Venezuela rơi vào thảm cảnh là do con người.

Bi kịch của vương quốc hoa hậu Venezuela bắt nguồn từ một người thiên tả có khả năng diễn thuyết hùng hồn, có các chính sách mị dân và có tinh thần lạc quan khủng khiếp về sức mạnh- sự trường tồn-ưu việt của chủ nghĩa xã hội, người đó chính là tổng thống quá cố Hugo Chavez.

Lạm phát hàng năm ở Venezuela bắt đầu từ năm 2009 đến năm 2016. Dữ liệu năm 2017 và 2018 là dự báo của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF).

Hugo Rafael Chávez Frías (28 tháng 7 năm 1954 – 5 tháng 3 năm 2013) là Tổng thống Venezuela từ năm 1999 cho đến khi qua đời vào năm 2013. Ông từng là lãnh đạo của Chính đảng Phong trào Đệ ngũ Cộng hòa từ khi tổ chức này được thành lập vào năm 1997 cho đến khi nó giải thể- đồng thời ông trở thành lãnh đạo của Đảng Xã hội Chủ nghĩa Thống nhất Venezuela (PSUV). Tuân theo ý thức hệ chính trị chủ nghĩa Bolivar và "chủ nghĩa xã hội thế kỷ 21" của mình, ông tập trung vào việc thực hiện các cải cách xã hội chủ nghĩa ở trong nước, xem chúng là một phần của một kế hoạch xã hội được gọi là cách mạng Bolivar, xây dựng một bản hiến pháp mới, các hội đồng Tham dự dân chủ chủ nghĩa, quốc hữu hóa một số ngành công nghiệp then chốt, tăng chi tiêu của chính phủ cho lĩnh vực chăm sóc sức khỏe và giáo dục.

Hugo Chávez cho rằng chính sách của ông là chủ nghĩa phản đế quốc, ông lớn tiếng chỉ trích chủ nghĩa tân tự do và chủ nghĩa tư bản tự do kinh doanh, ông căm ghét nền dân chủ cũng như các chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ. Ông thiết lập liên minh chặt chẽ với các chính phủ cộng sản của Fidel Castro và sau đó là Raúl Castro tại Cuba và các chính phủ xã hội của Evo Morales tại Bolivia, Rafael Correa tại Ecuador và Daniel Ortega tại Nicaragua, nhiệm kỳ tổng thống của ông được nhìn nhận là một bộ phận của "trào lưu cánh tả" xã hội chủ nghĩa đang có xu hướng trỗi dậy tại Mỹ La tinh.

Nhưng, lựa chọn cánh tả của Hugo Chavez là một lựa chọn tồi tệ khiến Venezuela càng ngày càng rời xa thế giới văn minh để rơi vào thế giới bóng đêm. Các chính sách quốc hữu hóa, quan liêu và bao cấp đã làm nền kinh tế ngày càng tuột dốc không phanh, xã hội ngày càng trì trệ.

Năm 2013, Hugo Chavez qua đời, và người đồng chí thân thiết của ông là Maduro lên nắm quyền tổng thống, tiếp bước con đường thiên tả mà Hugo Chavez đã vạch ra. Và bi kịch lại ập đến, ngày càng khốc liệt hơn, cay đắng hơn.

Không im lặng

Những người có chung mục đích luôn dễ dàng tìm đến nhau. Giữa chính quyền cộng sản Việt Nam và những người theo thuyết chủ nghĩa xã hội ở Venezuela đã có một mối quan hệ và tương tác khá nồng ấm. Vào năm 1964, khi người thanh niên cộng sản Nguyễn Văn Trỗi đặt bom ở Sài Gòn để khủng bố phái đoàn quân sự Hoa Kỳ bị bắt, những người du kích cộng sản ở Venezuela đã tiến hành bắt cóc một sĩ quan quân đội Hoa Kỳ ngay tại thủ đô của Venezuela là Caracas. Họ đưa ra một yêu cầu: Nếu chính quyền Sài Gòn trả tự do cho Nguyễn Văn Trỗi, du kích Caracas sẽ trả tự do cho người sĩ quan Hoa Kỳ. Dĩ nhiên, chính quyền Sài Gòn đã từ chối yêu cầu này. Có lẽ, sự nồng ấm của hai thế lực cộng sản ở Đông và Tây bán cầu có khởi nguồn từ sự kiện này.

Cố tổng thống Hugo Chavez và tổng thống Venezuela đương nhiệm Maduro đều đã từng thăm viếng Việt Nam, đã đã được tiếp đón rất trọng thị. TT Hugo Chavez đã tặng thanh bảo kiếm quốc gia Venezuela cho đại tướng Võ Nguyên Giáp.

Một người biểu tình chơi đàn, trong khi binh lính được Chính phủ Venezuela điều đi để trấn áp. Ảnh: Zis

Báo điện tử Đảng công sản Việt Nam đã từng viết: “Ngày nay, sự ngưỡng mộ của Việt Nam đối với Venezuela còn vì thắng lợi vang dội của H.Chavez trong cuộc bầu cử Tổng thống năm 1998, mở ra một trang sử mới cho mảnh đất này, một đảng cánh tả Mỹ la-tinh đã giành quyền lãnh đạo đất nước nhằm tới mục tiêu xây dựng một "chủ nghĩa xã hội thế kỷ 21". Venezuela và H.Chavez, theo gương Cuba ở giữa lòng Nam Mỹ.” (http://dangcongsan.vn/tu-lieu-van-kien/ho-so-su-kien/phong-trao-cong-san-cong-nhan-quoc-te/books-010120159310746/index-5101201592758467.html). Tạp chí Tuyên Giáo cũng đã có bài viết sặc mùi tuyên truyền “Việt Nam và Venezuela cùng chung mục tiêu tiến lên chủ nghĩa xã hội” nói về tình hữu nghị giữa hai quốc gia, hai chính thể tương đồng ý thức hệ.

Bi kịch của đất nước Venezuela đã không được các cơ quan truyền thông lớn ở Việt Nam thông tin chi tiết và cụ thể, và dĩ nhiên là không có sự giải thích cho ngọn nguồn bi kịch là chủ nghĩa xã hội.

Những người biểu tình chống chính phủ bên ngoài Tòa án Tối cao Tư pháp ở Caracas. Ảnh: AFP

Khác với chính quyền và các cơ quan truyền thông là công cụ của chính quyền, nhiều người dân Việt Nam đã dũng cảm bày tỏ thái độ của mình về chính quyền tồi tệ Caracas, ủng hộ cuộc tranh đấu của nhân dân Venezuela. Một kỹ sư ở Sài Gòn nói: “Như một lẽ tất yếu, nếu bị đẩy vào đường cùng, người dân sẽ phản kháng, sẽ đứng lên đòi quyền lợi chính đáng của mình, sẽ tìm cách xóa bỏ những chính quyền thối tha tồi tệ. Bỏ nước ra đi cũng là một cách phản kháng mạnh mẽ”. 

Một facebooker có lượng người theo dõi rất lớn đăng tải hình ảnh đoàn người Venezuela bỏ nước ra đi và viết: “Có phải người dân Venezuela đang tiến hành tưởng niệm bác Hugo Chavez vĩ đại sống mãi trong sự nghiệp của nhân dân Venezuela? Không đâu. Sau 20 năm sống trong lòng chủ nghĩa xã hội của bác ấy, Venezuela từ một đất nước xinh đẹp và giàu có đã trở thành điêu tàn. Người dân đang bỏ nước ra đi đấy”.