Nguồn: Evan Osnos, “Born Red,” The New Yorker, 06/04/2015.
Sự thận trọng của Tập trước ảnh hưởng của phương Tây được phản ánh trong chính sách đối ngoại của ông. Còn trên phương diện cá nhân, ông bày tỏ những kỷ niệm nồng ấm với tiểu bang Iowa và cho con gái Tập Minh Trạch theo học tại Harvard. (Cô tốt nghiệp vào năm ngoái, dưới một bí danh, và đã trở về Trung Quốc). Nhưng Tập cũng thể hiện quan điểm mang tính “bản chất chủ nghĩa” (essentialist) của ông về những đặc tính quốc gia khi cho rằng lịch sử và cấu trúc xã hội của Trung Quốc khiến nó không phù hợp với nền dân chủ đa đảng, chế độ quân chủ, hay bất kỳ một hệ thống phi cộng sản nào khác.
“Chúng tôi đã xem xét, đã thử, nhưng không mô hình nào hoạt động hiệu quả,” ông nói với cử tọa tại trường College of Europe ở Bruges vào mùa xuân năm ngoái. Áp dụng một lựa chọn khác, ông nói, “thậm chí có thể dẫn đến những hệ quả thảm khốc.” Dưới thời ông, truyền thông nhà nước liên tục nhấn mạnh mối đe dọa của “diễn biến hòa bình,” đồng thời cáo buộc các công ty Mỹ, bao gồm Microsoft, Cisco, và Intel, là “những “chiến binh” của chính phủ Hoa Kỳ.
Nói về tầm nhìn ngoại giao nói chung, giới lãnh đạo Trung Quốc
từ thời Đặng Tiểu Bình đã trung thành với một nguyên tắc được gọi là “Thao
quang dưỡng hối.” Về cơ bản, Tập đã thay thế quan niệm này bằng những tuyên bố
về sự “đến thời” của Trung Quốc. Ở Paris năm ngoái, ông dẫn lại lời của
Napoléon rằng Trung Quốc là “con sư tử đang ngủ,” và nói con sư tử ấy “đã thức
dậy, nhưng là một con sư tử hiền hoà, thiện chí, và văn minh.” Ông nói trước Bộ
Chính trị hồi tháng 12 rằng ông có ý định “khiến tiếng nói của Trung Quốc phải
được nghe và đưa nhiều thành tố Trung Quốc hơn vào luật lệ quốc tế.” Nhằm đối
trọng với Ngân hàng Thế giới và Quỹ Tiền tệ Quốc tế có trụ sở tại Washington,
chính phủ của Tập đã lập ra Ngân hàng Phát triển Mới, Quỹ cơ sở hạ tầng Con đường
Tơ lụa, và Ngân hàng Đầu tư Cơ sở hạ tầng châu Á, với ý định tích lũy tổng cộng
240 tỷ USD tiền vốn. Tập mạnh dạn hơn những người tiền nhiệm trong việc khẳng định
sự kiểm soát của Trung Quốc đối với không gian và đất liền, đưa giàn khoan dầu
đến các vùng biển tranh chấp, và dựng nên các toà nhà, bãi đỗ trực thăng, và
các cơ sở thiết bị khác trên các bãi đá được nhiều nước tuyên bố chủ quyền. Ông
cũng lợi dụng sự cô lập ngày càng lớn về kinh tế của Nga; Tập gặp gỡ Putin nhiều
hơn bất cứ nguyên thủ nào khác, và vào tháng 5 năm ngoái, khi Nga đang đối mặt
với những lệnh trừng phạt mới sau vụ sáp nhập Crimea, Tập và Putin đã đồng ý một
thoả thuận cung cấp dầu khí trị giá 400 tỷ USD cho Trung Quốc với giá bán có lợi
cho Bắc Kinh. Theo vị biên tập viên kỳ cựu, Tập đã nói với mọi người rằng ông ấn
tượng với việc Putin sáp nhập Crimea – “Ông ấy đã có một vùng đất rộng và giàu
tài nguyên” và có thể tăng số phiếu của mình tại quê nhà. Nhưng khi chiến sự ở
Ukraine bắt đầu kéo dài, Tập cũng bớt lời ca ngợi Putin.
Không quan hệ ngoại giao nào quan trọng với tương lai của
Trung Quốc hơn mối quan hệ với Mỹ, và Tập đã thúc giục Mỹ chấp nhận “quan hệ
siêu cường kiểu mới” – nhìn nhận Trung Quốc một cách bình đẳng và công nhận
tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc đối với các quần đảo tranh chấp và các lợi
ích khác. (Chính phủ Obama đã khước từ khái niệm này.) Tập và Obama đã chính thức
gặp nhau năm lần. Giới chức Mỹ mô tả mối quan hệ này là có lúc thẳng thắn nhưng
không gần gũi. Họ “có những trao đổi thẳng thắn đến phũ phàng về nhiều vấn đề
nhạy cảm mà không làm hỏng kế hoạch,” một quan chức cấp cao nói với tôi. “Vì thế
nó khác với thời Hồ Cẩm Đào, hồi đó có rất ít trao đổi.” Hồ gần như chưa bao giờ
xa rời những bài diễn văn soạn sẵn, và những người đồng cấp phía Mỹ vẫn tự hỏi
ông tin đến đâu vào những điều mình nói ra. “Tập đọc những gì mà tôi tin là ông
ta tin,” vị quan chức nói, dù sự tham gia của họ vẫn cứng chắc: “Vẫn có những lời
lẽ mà bạn rất khó tách ra khỏi trong những trao đổi ấy.… Chúng tôi muốn có đối
thoại.”
Trong nhiều năm, các lãnh đạo quân sự Mỹ đã lo ngại về nguy
cơ xảy ra va chạm ngày càng lớn giữa Mỹ và Trung Quốc, phần vì Bắc Kinh đã phản
đối các chính sách của Mỹ bằng cách từ chối các cuộc gặp chỉ huy cấp cao giữa
hai nước. Năm 2011, Mike Mullen, khi đó là Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng
Liên quân, đã thăm Tập tại Bắc Kinh, và bằng kinh nghiệm quân sự lâu năm của
mình, Mike nói với Tập, ông nhớ lại và kể cho tôi, “Tôi chỉ cần ông chấm dứt việc
cắt đứt quan hệ quân sự (với Mỹ) như bước đi đầu tiên mỗi khi ông bực mình.”
Tình hình đã cải thiện. Tại Bắc Kinh tháng 11 năm ngoái, Tập và Obama đã dành
năm tiếng đồng hồ để ăn tối, gặp gỡ, và tuyên bố hợp tác về biến đổi khí hậu, một
thỏa thuận tự do thương mại công nghệ cao mà Trung Quốc từng phản đối, và hai
thoả thuận quân sự nhằm khuyến khích sự liên lạc giữa các lực lượng hoạt động gần
nhau trên Biển Đông và Hoa Đông. Mullen, người gặp lại ông Tập sau lần gặp đầu
tiên, đã được động viên: “Họ vẫn bực bội, họ vẫn hành động, nhưng họ không cắt
quan hệ.”
* * *
Do Trung Quốc từ chối những tư tưởng phương Tây, Tập đang cố
gắng lấp đầy khoảng trống bằng việc đưa ra một nhóm tư tưởng mới ở cả trong lẫn
ngoài nước. Mới đây, tôi bắt tuyến tàu điện ngầm số 1 về phía Đông, chạy ngay
dưới Đại lộ Trường An – dưới trụ sở Đảng, Ban Tuyên giáo Trung ương, Bộ Thương
mại, và Bộ Công an – và xuống đường vành đai 2, nơi từng có tường thành cũ. Gần
nhà ga, ở một cửa hàng Starbucks, tôi gặp Chương Lập Phàm, một nhà sử học nổi
tiếng. Ở tuổi 64, ông đi ngược lại khuôn mẫu nhàu nhĩ thường thấy của giới trí
thức tự do; ông cao lớn, tóc muối tiêu lịch lãm, áo khoác đen cổ tàu và mũ trùm
bằng lông đen mịn. Chương lớn lên trong chính trị; cha của ông, một chủ kho bạc
trước cách mạng, làm bộ trưởng trong những năm đầu của chính phủ Mao. Tôi hỏi
ông về thông điệp mà Tập hy vọng truyền bá từ Trung Quốc đến thế giới. Ông đáp,
“Kể từ thời Mao và thời bắt đầu cải cách và mở cửa, ai cũng nói về ‘khủng hoảng
niềm tin,’” tức cảm giác chính sự tăng trưởng nhanh chóng và bất ổn chính trị
đã làm Trung Quốc đi lệch khỏi lịch sử đạo đức của nó. “Ông ấy đang cố giải quyết
vấn đề, để có thể có một hệ tư tưởng mới.”
Chương viết về chính trị, thỉnh thoảng được cảnh sát hỏi
thăm và nhắc nhở ông tránh những chủ đề nhạy cảm. “Có lúc họ ghé qua và nói vọng
qua cánh cửa đóng,” Chương nói. Ông nhận xét, “Họ đã cố ngăn tôi đến đây ngày
hôm nay. Họ theo tôi đến tận đây.” Ông ám chỉ một thanh niên trẻ và gầy mặc áo
gió, theo dõi chúng tôi từ một bàn gần đó. Ở những vùng hẻo lánh, nơi cảnh sát
hiếm khi thấy sự hiện diện của người nước ngoài, chính quyền thường cố gắng
ngăn cản người dân gặp gỡ nhà báo. Nhưng trong mười năm viết về Trung Quốc, đây
là lần đầu tiên tôi gặp phải tình cảnh này ngay ở thủ đô. Tôi gợi ý hoãn cuộc
trò chuyện. Ông lắc đầu. Bằng một giọng giả như thì thầm, ông nói, “Cái tôi nói
và cái tôi viết là một. Không có gì khác nhau.”
* * *
Đáng ngạc nhiên nhất về thời đại của Tập Cận Bình là quyết định
đóng cửa các “khoảng không tự do” – những sự bất tuân và những điều thả cửa vốn
được dung nhứ như một cách tránh buộc các công dân Trung Quốc giàu có và có học
vấn nhất rời bỏ đất nước. Trong nhiều năm, chính phủ ngầm cho phép người
dân kết nối VPN, tức mạng cá nhân ảo, cho phép người dùng truy cập các trang bị
chặn ở Trung Quốc. Rủi ro có vẻ nằm trong tầm kiểm soát; phần lớn dân mạng
Trung Quốc không quan tâm đến chính trị bằng việc theo dõi Instagram của người
nổi tiếng (Instagram, cũng như Facebook, Twitter, Bloomberg, Reuters, và tờ
Times, đều bị chặn). Về lý thuyết, mở cửa những trang này sẽ cho phép những người
dùng khôn khéo tiếp cận được cái họ muốn hoặc cần – ví dụ, nhà nghiên cứu vào
Google Scholar, hay doanh nhân thực hiện giao dịch – trong khi ngăn ngừa quần
chúng sử dụng những công nghệ làm Đảng lo ngại. Nhưng vào ngày 23 tháng 1, khi
tôi đang ở Bắc Kinh, chính phủ đột ngột chặn VPN và truyền thông nhà nước lại
khẳng định chúng là bất hợp pháp. Qua một đêm, việc truy cập Internet bên ngoài
Trung Quốc trở nên khó khăn hơn nhiều. Trước khi hệ thống bình luận bị đóng
trên trang Computer News, 12.000 người đã kịp bày tỏ quan điểm. “Các ngài sợ
cái gì?” một người hỏi. “Bước tiến lớn trở thành một Triều Tiên thứ hai,” người
khác viết. “Một quảng cáo nữa cho việc di cư ra nước ngoài.”
Mười năm trước, Internet Trung Quốc sống động với tranh luận,
thú nhận, hài hước, và khám phá. Qua từng tháng, nó ngày càng bị thanh lọc và
thắt chặt. Nếu xét sự kết nối của Trung Quốc với thế giới bên ngoài, thì sự kết
nối kỹ thuật số ngày càng tồi đi. Những cuộc gọi qua Internet, video, podcast –
những tiện ích nhỏ của đời sống kỹ thuật số hiện đại – ngày càng khó tiếp cận rộng
rãi hơn so với một năm trước. Quan sát điều này ở một siêu cường đang lên quả
là đáng ngạc nhiên. Năm 2015 còn bao nhiêu nước có kết nối Internet với thế giới
kém hơn năm trước?
* * *
Tổng Bí thư, với tư cách Bác Tập, đã đưa ra lời khuyên về những
vấn đề phi chính trị: mùa thu năm ngoái, ông than phiền về một xu hướng “gợi cảm”
thái quá trong xã hội. (Đáp lại, các hãng xe hơi Trung Quốc đã ngừng sử dụng
người mẫu ăn mặc mát mẻ làm dáng quanh trong các triển lãm.) Hồi tháng 1, ông
thúc giục mọi người nên ngủ nhiều hơn, “dù có tận tâm với công việc đến mấy,”
nói rằng mình vẫn đi ngủ trước 12h. Trên mạng, dân tình đùa nhau điều đó thật
vô lý: từ khi nắm quyền, ông Tập đã có hai bọng mắt thâm quầng và bộ dạng cáu kỉnh
gần như thường trực.
Suốt một thế hệ, Đảng Cộng sản đã tạo nên sự đồng thuận
chính trị dựa trên tăng trưởng kinh tế và tính mơ hồ của luật pháp. Các nhà hoạt
động tự do chủ nghĩa và các quan chức tham nhũng đã học được cách luồn lách
(hay qua mặt) những ranh giới pháp lý, bởi vì Đảng chỉ phản đối tùy lúc. Giờ
đây, Tập cho thấy sự đồng thuận ấy – vượt ra ngoài giới tinh hoa của Đảng – là
không cần thiết, hoặc, ít nhất, không đáng tin bằng ranh giới rạch ròi giữa bạn
và thù.
Khó mà biết chính xác Tập nhận được bao nhiêu sự ủng hộ. Các
cuộc thăm dò kín không được phép đong đếm cụ thể sự ủng hộ của công chúng dành
cho ông, nhưng Victor Yuan, chủ tịch Tập đoàn Tư vấn Nghiên cứu Horizon, một
công ty khảo sát ở Bắc Kinh, nói với tôi, “Chùng tôi đã làm một số thăm dò gián
tiếp, và tỷ lệ ủng hộ ông ấy là khoảng 80%. Nó đến từ hai lĩnh vực: một là
chính sách chống tham nhũng, và hai là chính sách đối ngoại. Lĩnh vực chưa rõ
ràng là kinh tế. Người ta nói họ phải chờ xem đã.”
Nền kinh tế Trung Quốc có lẽ là cản trở lớn nhất của ông Tập.
Sau ba thập niên tăng trưởng kinh tế với tốc độ trung bình gần 10% mỗi năm, Đảng
kỳ vọng tăng trưởng sẽ chững lại ở tốc độ bền vững trong khoảng 7%, nhưng nó có
thể sụt giảm mạnh hơn. Trung Quốc vẫn là nhà sản xuất lớn nhất thế giới với 4
nghìn tỷ USD dự trữ ngoại hối (con số tương đương với nền kinh tế lớn thứ tư
trên thế giới). Tháng 11 năm 2013, Đảng thông báo kế hoạch phục hồi cạnh tranh
bằng cách mở rộng vai trò của các ngân hàng tư nhân, cho phép thị trường (thay
vì nhà nước) phân bổ nguồn nước, dầu khí, và các tài nguyên quý giá khác, và buộc
các công ty nhà nước giảm độc quyền và cạnh tranh với các doanh nghiệp tư nhân.
Mùa xuân năm ngoái, Trung Quốc đã bãi bỏ vốn điều lệ và các điều kiện khác đối
với công ty mới, và đến tháng 11 nó cho phép các nhà đầu tư nước ngoài lần đầu
tiên được giao dịch cổ phiếu trực tiếp trên sàn chứng khoán Thượng Hải. “Công bằng
mà nói, trong 18 tháng qua chính phủ của ông Tập đã đạt được nhiều thành tựu,
trong nhiều lĩnh vực, hơn chính phủ của Hồ Cẩm Đào đạt được trong cả nhiệm kỳ
thứ hai,” Arthur Kroeber, một nhà kinh tế lâu năm ở Bắc Kinh làm việc tại
Gavekal Dragonomics, một công ty nghiên cứu, nói với tôi. Nhưng ông cũng nói
thêm, “mức độ tin tưởng của tôi” vào khả năng đẩy lùi suy thoái nhờ cải cách
“chỉ nhỉnh hơn 50% một chút.”
Những rủi ro đối với nền kinh tế Trung Quốc chưa bao giờ rõ
ràng đến thế. Lực lượng lao động đang già đi nhanh hơn các nước khác (do chính
sách một con), và các doanh nghiệp đang vay nhiều hơn số tiền kiếm được. David
Kelly, đồng sáng lập China Policy, một công ty tư vấn và nghiên cứu có trụ sở tại
Bắc Kinh, nói, “Bước ngoặt của nền kinh tế thực sự diễn ra từ khoảng bốn, năm
năm trước, giờ thì anh bắt đầu nhìn thấy vấn đề kinh điển là hiệu quả của đồng
vốn bị suy thoái. Cứ mỗi đô la đầu tư, anh thu lợi ít hơn nhiều.” Sự gia tăng
nhu cầu năng lượng và vật liệu thô đang chững lại, ngày càng nhiều nhà đất và cửa
hàng bỏ không, những người Trung Quốc tiết kiệm lo xa đang gửi tiền ra nước
ngoài, đề phòng một cuộc khủng hoảng. Một số nhà máy không trả nổi lương cho
công nhân, và trong quý IV năm 2014 công nhân đã đình công hoặc tiến hành các
hình thức phản đối khác với mật độ gấp ba lần so với cùng kỳ năm trước.
Khả năng tránh một cuộc khủng hoảng kinh tế của Tập phụ thuộc
một phần vào việc ông có sức mạnh chính trị để đứng trên các công ty nhà nước,
chính quyền địa phương, và các nhóm lợi ích quyền lực khác hay không. Trong những
cuộc gặp với Rudd, cựu Thủ tướng Úc, Tập đã nhắc đến những nỗ lực thất bại của
cha mình trong việc hoàn thành các cải cách theo định hướng kinh tế thị trường.
“Tập Cận Bình có quyền tự hào về cha mình,” Rudd nói, “Cha ông ấy đã có những
thành tựu thực sự và, nói một cách thẳng thắn, là người phải trả cái giá quá đắt
về cá nhân lẫn chính trị để trở thành một người cống hiến hết mình cho Đảng và
cải cách kinh tế.”
Trong lịch sử, Đảng chưa bao giờ nhận thức sự mâu thuẫn giữa
đàn áp chính trị và cải cách kinh tế. Năm 2005, Thủ tướng Ôn Gia Bảo đã tiếp một
phái đoàn Quốc hội Mỹ. Một thành viên trong đoàn nhắc tới một giáo sư mới bị đuổi
việc vì những lý do chính trị và hỏi thủ tướng tại sao. Ôn bối rối trước câu hỏi;
vị giáo sư chỉ là “trường hợp nhỏ,” ông nói. “Tôi không biết anh nói đến ai,
nhưng là thủ tướng tôi có 1,3 tỷ người trong tâm trí mình.”
Để duy trì tăng trưởng kinh tế, Trung Quốc đang cố gắng đẩy
mạnh sáng tạo, nhưng bằng cách áp đặt một bầu không khí chính trị lạnh lẽo lên
các trường đại học, Tập có nguy cơ dập tắt chính những ý tưởng đột phá rất cần
cho tương lai đất nước. Đôi khi chính trị chiếm ưu thế hơn những tính toán duy
lý. Năm 2014, sau khi dành nhiều năm đầu tư vào khoa học và công nghệ, tỷ trọng
kinh tế Trung Quốc dành cho nghiên cứu và phát triển đã vượt qua châu Âu. Nhưng
khi chính phủ công bố những hạng mục được tài trợ cho nghiên cứu khoa học xã hội
thì 7 trên 10 dự án đứng đầu được dành cho việc phân tích những phát biểu của
ông Tập (có tên chính thức là Loạt diễn văn quan trọng của Tổng Bí thư Tập) hoặc
khẩu hiệu đặc trưng của ông: Giấc mơ Trung Hoa.
* * *
Thời đại Tập Cận Bình đã phủ nhận giả định rằng sự mở cửa thất
thường của Trung Quốc với thế giới là quá quan trọng và nhiều thành quả để có
thể dừng lại. Đảng ngày nay nhận thức được một loạt mối đe doạ mà, theo quan điểm
của giáo sư luật Hạ Vệ Phương, là chỉ có thể gia tăng trong những năm tới. Trước
khi có mạng internet, ông nói, “thực sự không nhiều người có khả năng tiếp cận
các nguồn thông tin bên ngoài, nên dưới thời Đặng Tiểu Bình, Đảng có thể mở cửa
hơn nhiều.” Nhưng bây giờ, nếu Internet không bị hạn chế, “tôi tin những gì nó
mang tới sẽ bị các nhà lãnh đạo coi là hiểm hoạ.”
Như nhiều người khác mà tôi đã gặp trong mùa đông qua, Hạ Vệ
Phương lo rằng Đảng đang thu hẹp phạm vi sự thích nghi có thể chấp nhận được đến
mức nó có nguy cơ tạo ra sự thay đổi ngoài kiểm soát. Tôi hỏi ông nghĩ Đảng sẽ
ra sao trong 10 hay 15 năm tới. “Tôi nghĩ, với tư cách như những trí thức,
chúng tôi phải làm mọi thứ có thể để thúc đẩy sự chuyển biến hòa bình của Đảng
– để khuyến khích nó trở thành một ‘đảng cánh tả’ theo khái niệm châu Âu, một dạng
đảng dân chủ xã hội.” Điều đó, ông nói, sẽ khiến đảng viên có thái độ tôn trọng
hơn với một hệ thống luật pháp và cạnh tranh chính trị thực sự, bao gồm tự do
báo chí và tự do tư tưởng. “Nếu họ khước từ ngay cả những thay đổi cơ bản này,
thì tôi tin Trung Quốc sẽ trải qua một cuộc cách mạng khác.”
Đó là một dự đoán ấn tượng – và là một trong những điều kỳ lạ
phổ biến trong những ngày này. Dưới sự giám sát của an ninh, Chương Lập Phàm,
nhà sử học tôi gặp ở Starbucks, nói, “Trước mặt nhiều bạn bè thái tử Đảng, tôi
đã nói, nếu Đảng Cộng sản không tiến hành những cải cách chính trị cần thiết
trong 5 hay 10 năm tới, nó có thể sẽ đánh mất cơ hội hoàn toàn. Là học giả,
chúng tôi vẫn luôn nói cải cách thì tốt hơn cách mạng, nhưng trong lịch sử
Trung Quốc chu kỳ này vẫn thường lặp lại. Mao từng nói chúng tôi phải thoát khỏi
chu kỳ ấy, nhưng ngay lúc này chúng tôi vẫn đang nằm trong đó. Điều này thật
đáng lo.”
Hai tháng sau sự cố đêm giao thừa, một lần nữa Đảng phải đối
mặt với xung đột giữa bản tính kiểm soát của mình và sự phức tạp của xã hội
Trung Quốc. Trong nhiều năm chính quyền đã đánh giá thấp tính nghiêm trọng của
ô nhiễm môi trường, mô tả nó như cái giá tất yếu của phát triển. Nhưng qua từng
năm, giai cấp trung lưu ngày càng trở nên ít dễ dãi hơn; trong các cuộc thăm
dò, người dân thành thị nói về ô nhiễm như mối quan tâm hàng đầu của mình, và,
bằng smartphone, họ có thể so sánh mức độ ô nhiễm thường nhật với tiêu chuẩn của
Tổ chức Y tế Thế giới. Sau hiện tượng khói mù đột biến năm 2013, chính phủ đã
tăng cường những nỗ lực hợp nhất các nhà máy điện, đóng cửa các nguồn gây ô nhiễm
nhỏ, và thắt chặt quản lý nhà nước. Năm ngoái, Trung Quốc phát động “cuộc chiến
chống ô nhiễm,” nhưng thừa nhận rằng Bắc Kinh sẽ ít có khả năng có được bầu
không khí trong lành trước năm 2030. Trong một khoảnh khắc thẳng thắn, thị trưởng
đã tuyên bố thành phố này là nơi “không thể sống nổi.”
Hồi tháng 2, các trang mạng video của Trung Quốc đã đăng một
phim phóng sự được tư nhân tài trợ có nhan đề Dưới mái vòm, trong đó Sài Tĩnh,
cựu phóng viên truyền hình nhà nước, gióng lên hồi chuông cảnh báo những hiểm
hoạ mà ô nhiễm không khí đem lại cho bé gái sơ sinh của cô. Đó là một tác phẩm
tinh tế: Sài, mặc quần jeans bạc và áo blouse trắng hợp thời trang, truyền tải
tới khán giả trường quay đang chăm chú một bài nói chuyện có nhịp điệu nhanh,
kiểu TED, xen lẫn những thống kê thẳng thắn và các đoạn phim ghi lại cảnh quan
chức thừa nhận những công ty và cơ quan có quyền lực đã khiến họ không còn khả
năng bảo vệ sức khoẻ cộng đồng. Về tinh thần, bộ phim nhất quán với “cuộc chiến
chống tham nhũng” chính thống, và truyền thông nhà nước đã đáp lại bằng một loạt
bài đưa tin khen ngợi.
Bộ phim đã khuấy đảo mạng xã hội, và đến cuối tuần đầu tiền
đã nhận được 200 triệu lượt xem – một con số thường dành cho video nhạc pop hơn
là phim tài liệu khó nhằn kéo dài hai tiếng. Cuối tuần sau, chính quyền ra lệnh
cho các trang mạng gỡ phim, các cơ quan báo chí cũng hạ các bài viết của mình.
Nhanh như cách nó xuất hiện, bộ phim biến mất khỏi mạng Trung Quốc – một hiện
tượng bị đảo ngược.
Dưới thời Tập Cận Bình, một lần nữa công chúng chứng tỏ mình
là một đối tác khó lường. Đó là bài học mà Tập đã thấm thía từ lâu. “Nhân dân
đưa tôi đến vị trí này để tôi có thể lắng nghe và phục vụ lợi ích của họ,” ông
nói vào năm 2000. “Nhưng, đối diện với mọi ý kiến và bình luận, tôi phải học
cách đón nhận những lỗi lầm được chỉ ra cho mình mà không quá dao động trước điều
đó. Không vì người này người kia nói gì mà tôi bắt đầu cân đo thiệt hơn. Tôi sẽ
không đánh mất khát vọng của mình vì điều đó.”
*
Evan Osnos là nhà báo người Mỹ. Ông tốt nghiệp ngành Khoa học
Chính trị tại Đại học Harvard và trở thành cây viết của tạp chí The New Yorker
từ năm 2008. Cuốn Age of Ambition: Chasing Fortune, Truth, and Faith in the New
China đã mang lại cho ông Giải thưởng Sách quốc gia Mỹ cho thể loại Phi hư cấu
năm 2014.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét