Vì sao Việt Nam tham gia TPP 11?

Thanh Phương

 Bộ trưởng Nhật đặc trách TPP Nobuteru Ishihara sau cuộc họp các nước TPP 11 tại Hà Nội ngày 21/05/2017.Reuters

Khi tổng thống Donald Trump rút Hoa Kỳ ra khỏi hiệp định tự do mậu dịch Đối tác xuyên Thái Bình Dương TTP ngay sau khi lên nhậm chức vào tháng Giêng vừa qua, Việt Nam đã rất thất vọng vì Hà Nội trông chờ rất nhiều vào hiệp định này để một mặt thúc đẩy xuất khẩu sang thị trường Mỹ, và mặt khác giảm bớt sự phụ thuộc vào thị trường Trung Quốc. Trong một thời gian, có vẻ như là giới lãnh đạo Việt Nam đã “khai tử” TPP, vì đối với họ không còn Mỹ thì hiệp định này chẳng còn ý nghĩa gì nữa.

Thế nhưng, trong cuộc họp tại Hà Nội ngày 21/05/2017, các bộ trưởng Thương Mại của 11 quốc gia còn lại trong TPP, trong đó có Việt Nam, đã quyết định tiếp tục nỗ lực thực hiện hiệp định này cho dù không có Mỹ.

Trong một bài viết đăng trên mạng ngày 24/05 vừa qua, tờ Nikkei Asian Review của Nhật đã giải thích lý do vì sao Việt Nam lại chấp nhận tham gia TPP 11.

Thực tế đúng là TPP mà không có Hoa Kỳ có rất ít ý nghĩa đối với Việt Nam. Xuất khẩu của Việt Nam sang thị trường Mỹ trong năm 2016 đã tăng 14,9% so với năm trước, lên 38,4 tỷ đô la, chiếm đến 21,8% tổng kim ngạch xuất khẩu của nước này. Việt Nam đã nhìn thấy TPP do Mỹ chủ xướng là một cơ hội tăng xuất khẩu hàng quần áo, da giày và nông sản sang Hoa Kỳ.

Nhưng lý do nào đã thúc đẩy Việt Nam tham gia TPP 11 ? Theo Nikkei Asian Review, có vẻ như Nhật Bản đang là nhân tố thúc đẩy TPP. New Zealand, quốc gia có quan hệ chặt chẽ với Việt Nam, đã phê chuẩn TPP 11, phù hợp với ý định của Nhật Bản. Việt Nam lẽ ra cũng đã làm như vậy vào tháng 11 năm ngoái, nhưng đã đình hoãn, vì như thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã cho biết, chính phủ đã không thể đệ trình một kế hoạch phê chuẩn thích hợp.

Nhật Bản là nhà cung cấp viện trợ phát triển chính thức lớn nhất của Việt Nam và là nguồn đầu tư trực tiếp nước ngoài lớn thứ hai sau Hàn Quốc. Ngoài ra, Nhật Bản và Việt Nam đã tăng cường quan hệ song phương. Ví dụ, tàu của hải quânNhật Bản đã mở chuyến thăm đầu tiên tại Vịnh Cam Ranh, cảng quan trọng của Việt Nam, vào tháng 4 năm 2016. Nhật Hoàng Akihito và Hoàng hậu Michiko đã đến thăm Việt Nam lần đầu tiên vào tháng 03/2017.

Mặc dù Việt Nam không mong đợi nhiều lợi ích từ TPP 11, nhưng Hà Nội dự định dùng hiệp định này để hỗ trợ cho các cuộc đàm phán trong tương lai với Hoa Kỳ và Trung Quốc, tạo ra ấn tượng rằng Việt Nam đang đi theo phe Nhật Bản, như lời một quan chức chính phủ Việt Nam, mà Nikkei Asian Review trích dẫn. Chiến lược này sẽ được thử nghiệm trong các cuộc đàm phán sắp tới với Hoa Kỳ

Theo nhận xét của Nikkei Asian Review, mặc dù Mỹ là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam nhưng nước này đã chứng tỏ là một đối tác thương mại khó khăn.

Khi Việt Nam bắt đầu xuất khẩu cá tra, cá nuôi ở trại, sang Mỹ vào năm 2002, Washington tuyên bố rằng loại cá này không thể được bán là như là "catfish". Hơn nữa, Washington đã tăng thuế nhập khẩu cá tra lên 1,2 đôla/ kg vào năm 2014 và bắt buộc nông dân nuôi cá tra năm 2016 phải tuân thủ các tiêu chuẩn vệ sinh nghiêm ngặt của Hoa Kỳ.

Các quy định về nhập khẩu cá tra sẽ còn gắt gao hơn trong năm nay vì Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ sẽ thay thế Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm làm cơ quan quản lý vào tháng 9 tới. Các biện pháp của Mỹ, có vẻ như mang tính bảo hộ mậu dịch đối với Việt Nam, được cho là nhằm bảo vệ người nuôi cá Mỹ.

Một quan chức thương mại Nhật Bản tại Việt Nam cho rằng một mình Việt Nam thì không thể đối đầu với Hoa Kỳ trên thế mạnh, nhưng có thể giành được những điều khoản thuận lợi bằng cách lưu ý đến mối quan hệ gần gũi với Nhật Bản.

Cũng theo Nikkei Asian Review  , một lý do khác thúc đẩy Việt Nam tham gia với TPP 11 có lẽ là do hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Vùng ( RCEP ). Hiệp định thương mại tự do ở châu Á này có thể hấp dẫn như TPP vì nó bao gồm cả Trung Quốc và Ấn Độ. Nhưng Việt Nam đang cảnh giác với ảnh hưởng quá mức của Trung Quốc đối với các thành viên khác nếu RCEP được thực hiện.

Đến năm 2016, Việt Nam phụ thuộc nhiều vào Trung Quốc với 28,7% lượng hàng nhập khẩu, lớn nhất so với bất kỳ quốc gia nào khác. Mặc dù có mối quan hệ thương mại chặt chẽ, hai nước đang tranh chấp về chủ quyền trên quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa ở Biển Đông. Việt Nam sẽ càng cảm thấy không thoải mái nếu sự phụ thuộc nào Trung Quốc tăng lên.

Theo Nikkei Asian Review, Việt Nam hy vọng sẽ kết thúc đàm phán về TPP 11 bên lề hội nghị thượng đỉnh APEC vào tháng 11 tới. Trong khi ủng hộ cho có lệ hiệp định này, Việt Nam sẽ cố gắng giành được các điều kiện thuận lợi trong đàm phán thương mại song phương với Hoa Kỳ. Nếu TPP 11 trở thành hiện thực, thì RCEP coi như sẽ bị khai tử, giáng một đòn đau vào kế hoạch tăng cường xuất khẩu của Trung Quốc.

Các cuộc chiến trước đây với Pháp, Trung Quốc, Hoa Kỳ và Cam Bốt đã cho Việt Nam thấy rõ về tầm quan trọng của ngoại giao. Cách mà nước này đã xử lý các cuộc đàm phán TPP 1, theo Nikkei Asian Review, cho thấy sự khéo léo của họ đối với đàm phán.

Tuy nhiên, cũng theo Nikkei Asian Review, giữa 11 nước còn lại của TPP có quá nhiều khác biệt và bất đồng. Nhật Bản hiện đang cố duy trì nguyên trạng hiệp định TPP như là giữa 12 nước. New Zealand và Úc tán đồng. Nhưng Canada và Mêhicô thì chưa trả lời, có lẻ vì sợ rằng để lộ rõ lập trường về vấn đề này thì có thể gây ảnh hưởng đến cuộc đàm phán lại về Hiệp định Tự do Mậu dịch Bắc Mỹ NAFTA. Các nước châu Á như Việt Nam thì đòi sửa đổi lại nhiều điểm trong hiệp định TPP. Malaysia thì tiếp tục im lặng quan sát. Còn Chilê và Pêru thì cũng không tỏ thái độ rõ ràng. Tóm lại, sẽ không dễ gì mà đạt đến đồng nhất về một hiệp định TPP phiên bản 11.