Các đặc khu kinh tế ở Việt Nam: Người dân mong đợi hay không?

Hòa Ái

Một góc Đảo Phú Quốc, Kiên Giang. Hình chụp tháng 6/2017.

Quốc Hội Việt Nam vào trung tuần tháng 11 thảo luận về Dự án Luật Đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt, hay còn gọi là “đặc khu kinh tế”, với ý kiến của nhiều Đại Biểu là cần thiết phải ban hành.

Đài RFA ghi nhận qua thông tin vừa nêu, dư luận trong nước đặt câu hỏi liệu rằng các đặc khu kinh tế tại Việt Nam được hình thành và hoạt động có hiệu quả khi cơ chế vận hành theo luật định mới?

Nhiều ưu đãi và thuận lợi

Tại phiên họp lần thứ 14 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, diễn ra hồi trung tuần tháng 9, Bộ trưởng Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng cho rằng Dự án Luật Đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt có nhiều ưu đãi và thuận lợi hơn so với các đặc khu kinh tế và khu kinh tế tự do ở các nước trong khu vực Đông Nam Á và các quốc gia Châu Á, như Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc…

Bộ trưởng Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng nhấn mạnh một trong những yếu tố trọng tâm giúp cho các đặc khu kinh tế của Việt Nam có thể thành công, là nhờ vào môi trường đầu tư kinh doanh và chính sách ưu đãi cạnh tranh quốc tế cùng với vị trí chiến lược.

Tuy nhiên, đa số Đại biểu Quốc hội trong buổi thảo luận, vào chiều ngày 10 tháng 11 vừa qua, tại tổ về Dự án Luật Đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt mặc dù đồng ý có nhiều điểm tiến bộ, cần thiết ban hành nhưng không nên thu hút đầu tư bằng mọi giá vì các đặc khu đều ở những vị trí chiến lược của Việt Nam.

Về tổ chức chính quyền của đặc khu kinh tế, các Đại biểu Quốc hội đề nghị nên mở rộng quyền hạn của Đặc khu trưởng để tạo ra cơ chế thông thoáng; đồng thời phải xây dựng một tổ chức kiểm soát quyền lực hiệu quả để tránh lạm quyền.

Tờ trình Dự án Luật Đơn vị hành chính-kinh tế đặc biệt được thảo luận lần này đối với 3 đặc khu, bao gồm Vân Đồn-Quảng Ninh, Bắc Vân Phong-Khánh Hòa và Phú Quốc-Kiên Giang.

Đài RFA ghi nhận một số chuyên gia trong nước lên tiếng rằng với chủ trương và nỗ lực của Chính phủ Hà Nội tạo điều kiện thuận lợi và ưu đãi nhiều hơn tại các đặc khu kinh tế ở Việt Nam, thông qua đơn giản hóa thủ tục hành chính, chế độ ưu đãi thuế phí…có thể sẽ thu hút được đầu tư nước ngoài. Đáp câu hỏi của chúng tôi liệu những đặc khu kinh tế sẽ là môi trường đầu tư tốt khi Dự án Luật Đơn vị hành chính-kinh tế đặc khu được thông qua và ban hành, Chuyên gia Kinh tế Bùi Kiến Thành khẳng định Việt Nam vẫn còn gặp trở ngại trong lãnh vực thu hút đầu tư nước ngoài. Ông Bùi Kiến Thành nói:

“Việt Nam còn phải học hỏi rất nhiều. Lúc nào Việt Nam cũng sợ cái này, sợ cái kia…Xã hội đóng khép dưới chế độ Chủ nghĩa Xã hội Cộng sản mà bây giờ mở ra hội nhập, thì tư duy của lãnh đạo muốn thật sự là một chế độ mở hay chế độ vừa đóng vừa mở? Mình thì không mở ra, mà thế giới thì người ta mở; vì vậy người ta đến làm ăn với mình nhưng lo sợ bị nhốt trong lồng nên người ta không đến.”

Bao giờ thành hình và hoạt động?

Trong số các doanh nghiệp trong nước mà Đài RFA tiếp xúc, thì hầu hết đều cho rằng họ rất quan tâm đến các đặc khu kinh tế. Nhiều doanh nhân cho biết họ muốn có thêm thông tin về 3 đặc khu kinh tế mới: Vân Đồn, Bắc Vân Phong và Phú Quốc để tìm kiếm cơ hội đầu tư và kinh doanh. Trong khi đó, không ít doanh nghiệp tại Sài Gòn tỏ ra không mấy phấn khởi do nguyên nhân đề án thành lập đặc khu kinh tế của thành phố Hồ Chí Minh trong những năm qua, đối với họ dường như chỉ là trên giấy tờ cùng các lời tuyên bố hoa mỹ của giới lãnh đạo. Nữ giám đốc của một công ty tư nhân chia sẻ với RFA:

“Xét về mặt ưu điểm thì hầu như ai cũng thấy được đặc khu kinh tế hỗ trợ cho các doanh nghiệp chung trong cộng đồng đó cùng phát triển và đẩy mạnh cộng đồng đó lên. Tức là, xét về mặt lý thuyết, các doanh nghiệp vẫn mong đợi có các đặc khu kinh tế để khoanh vùng và hoạt động hiệu quả hơn. Nhưng việc phổ biến và công tác tuyên truyền về quy trình không đươc rõ và sát sao cho lắm nên các doanh nghiệp vẫn chưa thật sự quan tâm về vấn đề này và họ cứ nghĩ khi nào có thì làm. Vậy thôi.”

Đề án thành lập Khu kinh tế đặc biệt thành phố Hồ Chí Minh từng được đề xuất từ những năm cuối của thập niên 90, trong thế kỷ XX. Đến năm 2014, Thủ tướng Chính phủ lúc bấy giờ là ông Nguyễn Tấn Dũng phê duyệt cho Ủy ban Nhân dân thành phố Hồ Chí Minh thành lập Tổ công tác xây dựng Đề án Đặc khu kinh tế, với lộ trình qua 4 giai đoạn và thành phố Hồ Chí Minh khẳng định vị thế của đặc khu kinh tế vào mốc thời gian 2025-2035.

Ông Đinh La Thăng, khi còn giữ chức Bí thư thành ủy thành phố Hồ Chí Minh trong năm 2016, đã từng tuyên bố tại hội nghị lần thứ 4 Ban chấp hành Đảng bộ thành phố rằng “thành phố Hồ Chí Minh phải trở thành đặc khu kinh tế như Thượng Hải”.

Hồi hạ tuần tháng 6 năm 2016, trong buổi làm việc với lãnh đạo của thành phố Hồ Chí Minh, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc cũng nhấn mạnh thành phố Hồ Chí Minh luôn là đầu tàu phát triển kinh tế của cả nước sau ngày 30/04/1975 nên “thành phố Hồ Chí Minh phải là hòn ngọc chiếu sáng Viễn Đông”.

Trước những lời tuyên bố khẳng khái như vừa nêu, không ít người dân Sài Gòn bày tỏ với Đài Á Châu Tự Do rằng họ mong muốn thành phố nơi họ gắn bó hàng thập niên qua sẽ mau chóng “thay da đổi thịt” về đúng vị trí “Hòn ngọc Viễn Đông” như trước năm 1975. Mặc dù hy vọng như thế, nhưng không phải ai cũng có niềm tin là thành phố trở thành đặc khu kinh tế thì người dân sẽ có cuộc sống tốt hơn. Một kiến trúc sư, thế hệ 8X, yêu cầu không không nêu tên, chia sẻ suy nghĩ của anh:

“Tại vì bộ máy vận hành đất nước hiện tại thì không ai tin chính sách sẽ thành công. Thật sự, mọi người đều có cảm giác rằng tất cả những việc họ làm là trong nhiệm kỳ của họ thì họ cố gắng làm để vơ vét cho xong, rồi hết nhiệm kỳ thì họ bỏ chạy. Tất cả hậu quả sau cùng là người dân lãnh đủ hết. Tôi nghĩ rằng họ vẫn cứ làm, nhưng con đường họ đi thì không ai tin là họ sẽ đi đến cùng và người dân sẽ được hưởng lợi từ những thành quả đó.”

Qua các cuộc trao đổi của RFA cùng người dân trong nước, họ cho biết luôn trông đợi viễn ảnh quốc gia với các đặc khu kinh tế sầm uất và phồn thịnh. Tuy nhiên, những đặc khu kinh tế tại Việt Nam giống như Thẩm Quyến hay Thượng Hải của Trung Quốc, thì theo họ có lẽ còn lâu lắm.