Hàn Quốc khuất phục Trung Quốc sau đòn hiểm về kinh tế

Mai Vân

Lá chắn THAAD triển khai ở Seongju, Hàn Quốc. Ảnh 7/09/2017. Lee Jong-hyeon/News1 via REUTERS

Dư luận báo chí trong trung tuần tháng 11/ 2017 này vẫn bị vòng công du Châu Á của tổng thống Mỹ Donald Trump thu hút, cùng với hai sự kiện trọng đại tập hợp hầu hết các lãnh đạo tầm cỡ vùng châu Á-Thái Bình Dương đến Việt Nam dự thượng đỉnh APEC, rồi đến Philippines dự thượng đỉnh ASEAN. Trọng tâm chú ý là cuộc đọ sức – dĩ nhiên là ngấm ngầm – giữa hai thế lực chủ chốt trong vùng là Mỹ vàTrung Quốc, nhằm thúc đẩy quyền lợi của mình.

Kết thúc chuyến công du, tổng thống Mỹ đã hoan hỉ loan báo thắng lợi, nhưng trong mắt báo giới và một số chuyên gia, thì bên thắng cuộc có lẽ là Trung Quốc, đặc biệt trên một hồ sơ an ninh quan trọng đối với Bắc Kinh: Hệ thống lá chắn chống tên lửa THAAD mà Seoul cho Mỹ triển khai trên lãnh thổ Hàn Quốc.

Về phía Mỹ, hôm 14/11 vừa qua, tổng thống Donald Trump đã hãnh diện loan báo tại Nhà Trắng về thành công trong chuyến đi Châu Á của ông, mà thước đo là con số hàng tỷ đô la hợp đồng mà phía Mỹ đã thu hoạch được, từ Nhật Bản cho đến Việt Nam, và nhất là từ Trung Quốc.

Nhật Bản và Hàn Quốc đã ký mua hàng chục tỷ đô la vũ khí, tên lửa, tàu ngầm… của Mỹ, cam kết đầu tư cũng hàng chục tỷ đô la vào Hoa Kỳ, Việt Nam cũng loan báo thỏa thuận thương mại song phương 12 tỷ đô la. Riêng Trung Quốc cũng đã mở rộng hầu bao, với hơn 250 tỷ đô la cam kết thương mại và đầu tư được thông báo.

Trung Quốc : Thành công của sức ép kinh tế

Nhìn dưới góc độ kinh tế thương mại, thì chuyến đi của ông Trump là một thành công, nhưng trên các vấn đề an ninh then chốt vốn là mối quan tâm các quốc gia khu vực, thì có thể nói là Trung Quốc đã thành công trong việc gây sức ép trên nhiều đồng minh của Mỹ để bảo vệ, thậm chí thúc đẩy quyền lợi của mình.

Một ví dụ điển hình không được báo chí phương Tây chú ý nhiều là thắng lợi hoàn toàn của Bắc Kinh trong việc khuất phục Hàn Quốc trên hồ sơ lá chắn chống tên lửa THAAD mà Seoul đồng ý cho Washington triển khai trên lãnh thổ Hàn Quốc để đối phó với Bắc Triều Tiên, nhưng lại bị Bắc Kinh phản đối, cho là đe dọa đến an ninh Trung Quốc.

Nhật báo Hồng Kông South China Morning Post, số ra ngày 18/11 đã không ngần ngại cho là « Trung Quốc đã thắng cuộc chiến chống lá chắn chống tên lửa THAAD của Mỹ tại Hàn Quốc mà không tốn một viên đạn ».

Thắng lợi này được phản ánh qua việc Seoul đã đồng ý trên một thỏa thuận tự hạn chế mình về mặt quân sự gọi là « 3 không », để đánh đổi lấy việc Bắc Kinh bãi bỏ trừng phạt kinh tế. Theo tờ báo Hồng Kông, Hàn Quốc như thế đã tạo ra một tiền lệ đáng ngại cho các đối thủ của Trung Quốc trong vùng.

Bài viết nhắc lại sự kiện chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và tổng thống Hàn Quốc Moon Jae In đã có một cuộc gặp song phương bên lề Thượng Đỉnh APEC tại Đà Nẵng ngày 11/11. Nhân cuộc tiếp xúc này, hai nước đã đồng ý « bình thường hóa » các trao đổi song phương, qua đó chấm dứt hơn một năm căng thẳng nẩy sinh từ việc Seoul cho Mỹ triển khai hệ thống lá chắn tên lửa THAAD, mà các thiết bị ra đa, theo Bắc Kinh, có thể dọ thám Trung Quốc.

Để trả đũa, Trung Quốc đã dùng các đòn trừng phạt kinh tế, văn hóa rất đau đối với Hàn Quốc, bất chấp việc hai nước đã có hiệp định tự do thương mại.

"3 không" về quân sự

Để tháo gỡ gọng kềm kinh tế đang bóp nghẹt mình, Seoul đã chấp nhận nhượng bộ Bắc Kinh « 3 không » về quân sự : Không triển khai thêm các hệ thống phòng thủ tên lửa đạn đạo ở Hàn Quốc, không tham gia hệ thống phòng thủ tên lửa khu vực của Mỹ, và không tham gia liên minh quân sự Hàn-Mỹ-Nhật.

Đối với tờ South China Morning Post, quyết định trên đây là một « sự hy sinh quá lớn », nhưng Tổng thống Moon không có nhiều chọn lựa cả trên bình diện kinh tế lẫn chính trị.

Về kinh tế thì sau 16 tháng áp dụng, các biện pháp trừng phạt đã làm cho tập đoàn xe hơi Hyundai bị giảm 64% doanh số ở Trung Quốc trong quý 2/2017 so với một năm trước đây, hay làm cho dây chuyền siêu thị Lotte, bị mất đến 95% doanh thu trong cùng một giai đoạn. Tại Hàn Quốc, ngành du lịch cũng bị tác động mạnh, bị thất thu 15, 6 tỷ đô la trong năm nay do việc bị du khách Trung Quốc tẩy chay

Còn về chính trị, tờ báo Hồng Kông trích lời chuyên gia Joseph E. Yi thuộc Đại Học Hanyang ở Seoul, nhận xét là ông Moon Jae In xuất thân từ cánh tả một lực lượng chính trị chống Nhật rất mạnh ở Hàn Quốc, và cảm thấy gần gủi hơn với Trung Quốc. Họ vẫn giữ cái nhìn qua lăng kính lịch sử : Hàn Quốc và Trung Quốc là những nước trước đây chống lại ách thống trị của Nhật Bản, là nạn nhân của Nhật Bản, cho dù nước Nhật ngày nay không phải là nước Nhật của 60, 70 năm về trước và Trung Quốc cũng vậy. Đối với thành phần cánh tả này, « Nếu không nhượng bộ Trung Quốc thì chỉ còn cách bắt tay với Nhật Bản và đây không phải là lựa chọn của họ ».

Chuyên gia Yi còn nêu thêm chi tiết là khi hội đàm với tổng thống Mỹ Donald Trump, ông Moon Jae In không những không thúc đẩy liên minh Nhật- Mỹ-Hàn, mà trái lại đã giới thiệu một phụ nữ bị Nhật bắt làm nô lệ tình dục thời Thế Chiến II, và đãi tổng thống Mỹ món tôm đánh bắt ở vùng đảo Dokdo/Takeshima đang tranh chấp với Nhật Bản. Tokyo đã lên tiếng phản đối sau chuyến thăm Hàn Quốc của ông Trump.

Một bước nguy hiểm

Theo chuyên gia Yi, tổng thống Moon Jae In quá chú trọng đến quá khứ và muốn thủ tướng Nhật Bản phải xin lỗi Hàn Quốc, và cách suy nghĩ đó sẽ định ra một đường lối không mấy lành mạnh.

Vấn đề theo vị chuyên gia Hàn Quốc, là thỏa thuận « 3 không » tạo ra một tiền lệ không hay chút nào khi gắn vấn đề kinh tế vào chính trị và an ninh quốc gia. Hàn Quốc sẽ không bao giờ nhượng bộ như vậy nếu đối tượng là một quốc gia khác, như Việt Nam hay Nhật Bản, nhưng Seoul lại làm như thế là vì đó làTrung Quốc.

Và hệ quả kinh tế đã thấy ngay. Hai ngày sau thỏa thuận giữa ông Moon Jae In và Tập Cận Bình, thì nữ diễn viên Hàn Quốc Jun Ji Hyun đã xuất hiện trong một video quảng cáo trên website mua sắm của Alibaba, cũng là chủ nhân của tờ South China Morning Post.

Về chính trị thì trong cuộc gặp ngày 11/11 tại Việt Nam, 2 lãnh đạo Trung Hàn đã đồng ý là ông Moon Jae In sẽ thăm Trung Quốc vào tháng 12, và ông Moon cũng mời ông Tập Cận Bình đến dự Thế Vận Hội Mùa Đông ở Pyeongchang, Hàn Quốc.

Tất cả những sự kiện đã làm dấy lên thắc mắc, những câu hỏi về nỗ lực của Trung Quốc trong việc cô lập Nhật Bản và kềm chế Hàn Quốc trên bình diện quân sự.

Kinh tế : công cụ để khuất phục và bành trướng

Theo ông Donald K. Emmerson, giám đốc chương trình Đông Nam Á ở Stanford University, Đại Hội 19 ĐCSTQ có thể mang lại câu trả lời : quyền lực Tập Cận Bình vô cùng vững chắc. Và theo ông Emmerson, quyền lực đó cộng với những phương tiện kinh tế của Trung Quốc, cho phép Bắc Kinh bành trướng, đúng như diễn văn khai mạc Đại Hội, kéo dài hơn 3 tiếng đồng hồ của ông Tập Cận Bình đã nêu lên : Trung Quốc đang bước vào một « thời kỳ mới » và bây giờ phải « chiếm vị trí trung tâm trên thế giới ».

Và theo ông Emmerson, tham vọng của Trung Quốc chính là thống trị khu vực sát cạnh Trung Quốc, chẳng hạn như Biển Đông, phải nằm dưới quyền kiểm soát của Trung Quốc, phải chấp hành luật lệ của Trung Quốc, tức là Bắc Kinh xem Biển Đông như « ao nhà » của mình.

Đòn trừng phạt kinh tế Hàn Quốc đã từng được Trung Quốc sử dụng với Philipppines thời cựu tổng thống Benigno Aquino, đã dám kiện Trung Quốc về Biển Đông. Khi ấy, Bắc Kinh đã trừng phạt kinh tế Manila, chận trái cây xuất khẩu của Philippines, một biện pháp tương tự như đòn đánh vào tập đoàn Lotte mới đây, đồng thời cũng chơi lá bài du khách.

Đối với chuyên gia này, phương thức của Trung Quốc là sử dụng quyền lực kinh tế gây hại cho đến khi nào mà đối thủ hành xử « đúng đắn » theo ý muốn của Trung Quốc mới thôi.