Ngày 16 tháng 7, bảy triệu người dân Venezuela đã bỏ phiếu bác bỏ kế
hoạch triệu tập Hội đồng Lập hiến của Tổng thống Nicolás Maduro. Sự kiện
này không ngăn được ước muốn viết lại hiến pháp Venezuela của Maduro,
tiếp tục kéo dài thảm hoạ về nhân đạo, kinh tế và chính trị đang diễn ra
ngay trước mắt mọi người. Cuộc khủng hoảng đã đạt đến đỉnh điểm,
Venezuela hiện nay là thử thách khó khăn cho phần còn lại của Mỹ Latin
và - có lẽ trong thời đại toàn cầu hoá hiện nay, không ai ngạc nhiên –
nó còn là thử thách đối với cả Mỹ và Trung Quốc nữa.
Những năm tháng của Maduro
Chính quyền Maduro đã gặp nhiều khó khăn từ khá lâu rồi. Vị tổng thống
vốn là tài xế xe buýt đã phải vật lộn trong một thời gian dài nhằm thoát
khỏi cái bóng quá lớn của cựu Tổng thống Hugo Chavez. Thật vậy, ngay
trước cuộc bầu cử tháng 4 năm 2013, Maduro tuyên bố rằng Chávez đã xuất
hiện trước mắt ông ta như một “con chim rất nhỏ” và chúc phúc cho nhiệm
kỳ tổng thống của ông. Sau đó, năm 2014, Maduro nói rằng một “con chim
nhỏ” nói với ông rằng Chávez “vui và yêu lòng trung thành của nhân dân
nước mình”.
Nhưng nếu con chim nhỏ là phép ẩn dụ mà Maduro dành cho nhân dân
Venezuela, thì ông đã sẵn sàng đối xử với nhân dân một cách tàn nhẫn và
vô lý. Sử dụng bộ máy chính chính quyền, chính sách và ham muốn quyền
lực, Maduro đã đưa Venezuela “lâm vào một trong những cuộc khủng hoảng
nhân đạo tồi tệ nhất trong lịch sử khu vực”, Moises Rendon, chuyên gia
làm việc tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (Center for
Strategic and International Studies), viết như thế.
Maduro có vai trò và làm cho vai trò của đất nước trở thành xấu đi. Là
một chính trị gia, ông ta không có sức quyến rũ. Và những kế hoạch cứng
rắn bám víu quyền lực của ông ta làm người ta khó chịu. Sau khi phe đối
lập chiếm được đa số ghế trong cuộc bầu cử cơ quan lập pháp vào năm
2015, Maduro quyết liệt chuyển sang chế độ độc tài bằng cách gây ra cuộc
tự đảo chính. Với sự hợp tác của Toà án Tối cao Venezuela, Maduro tuyên
bố Quốc hội là tổ chức vi hiến. Nhân dân Venezuela phản ứng ngay lập
tức và đầy bạo lực, với các cuộc biểu tình quần chúng tràn ngập đường
phố, kéo dài suốt nhiều tháng trời.
Sau đó, ngày 1 tháng 5 năm 2017, Maduro thông báo thành lập Hội đồng Lập
hiến pháp, các thành viên của hội đồng sẽ được chọn vào ngày 30 tháng 7
năm 2017. Đây là nỗ lực trơ trẽn nhất của Maduro nhằm đảm bảo cho ông
ta vĩnh viễn giữ được quyền lực độc đoán. Trớ trêu là, Maduro tuyên bố
rằng mục đích của cuộc Hội đồng Lập hiến này là đánh bại “chủ nghĩa phát
xít” mà lực lượng đối lập chính trị của ông ta đang thực hiện, cho dù
quá trình này được lấy thẳng từ các những cuốn sách của chủ nghĩa phát
xít châu Âu thế kỷ 20. Mỗi một thành phố trong số 340 thành phố của
Venezuela sẽ bầu một thành viên hội đồng, các thủ đô của bang thì được
bầu hai thành viên. Hàm ý trên thực tế là các thành phố ủng hộ phe đối
lập sẽ không có đủ người đại diện. Trong khi đó, chế độ của Maduro sẽ
chọn thêm 181 thành viên từ các nhóm khác nhau trong cả nước.
Ngày 4 tháng 7 năm 2017, Bộ trưởng tư pháp Venezuela, Luisa Ortega và là
người từ lâu vẫn ủng hộ Chavez nói rằng Tòa án tối cao là bất hợp pháp
và là “gánh xiếc” không phù hợp với hiến pháp, khi bà nhắc lại những lời
phản đối kế hoạch của Maduro trong việc viết lại hiến pháp. Một ngày
sau, các lực lượng do chính phủ ủng hộ đã tấn công Quốc hội theo lời
khẳng quyết của Phó Tổng thống, Tareck El Aissami, nói rằng cơ quan lập
pháp bị nhóm đầu sỏ “bắt làm con tin”.
Kết quả trực tiếp của việc Maduro chiếm đoạt quyền lực là hơn 100 người
thiệt mạng, 1.000 người bị thương và gần 3.000 người bị bắt trong làn
sóng biểu tình và bạo lực diễn ra trong thời gian gần đây. Một nghiên
cứu mới đây cho thấy 75% người dân, do thiếu lương lực mà trọng lượng đã
giảm trung bình 19 pounds (1 pound = 0,45 kg). Hơn 10 triệu người
Venezuela mỗi ngày chỉ được ăn hai bữa hay chưa được hai bữa. Và, mặc dù
tình hình là rất nghiêm trọng, chính phủ Maduro đã dùng thời gian để
phát ra những lời từ chối đầy tức giận, chứ không tìm kiếm sự giúp đỡ.
Ví dụ, phản ứng lại lới cảnh báo của Donald Trump, Maduro đã buông lời
mắng nhiếc khi nói với Tổng thống Mỹ, “hãy rút bàn tay lợn của ngươi ra
khỏi đây”.
Kỳ lạ là, cho đến lúc này, các nước Mỹ Latin nói chung vẫn im lặng.
Jared Genser, luật sư nhân quyền quốc tế và biên tập viên tạp chí Kỳ
Nguyên Nhân quyền của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc, nhận xét rằng, “Tổ
chức các nước châu Mỹ … đã không thể hành động theo những điều khoản của
Hiến chương Dân chủ nhằm chống lại quá trình chuyển hoá sang chế độ độc
tài trơ tráo của Maduro”.
Nếu sau hội nghị ngày 30 tháng 7 này mà Maduro thực sự thành công trong
việc viết lại hiến pháp thì chắc chắn là ông ta sẽ hủy bỏ các cuộc bầu
cử đã được sắp xếp và gạt sang một bên tất cả các cơ quan nhà nước, đặc
biệt là Quốc hội được bầu lên theo lối dân chủ.
Điều đó có ý nghĩa gì đối với Mỹ và Trung Quốc?
Thứ nhất, cuộc khủng hoảng ở Venezuela là thử thách quan trọng về quyết
tâm của Mỹ trong khu vực. Mặc dù nhiều người nhận thức được rằng tình
hình đang xấu đi, Mỹ vẫn còn có ít hành động. Theo Michael Shifter, Chủ
tịch tổ chức Đối thoại Liên Mỹ (Trung tâm nghiên cứu, trao đổi và thông
tin về các vấn đề của Tây Bán Cầu, có trụ sở tại Wasington) nói rằng,
“Venezuela là một trong những cuộc khủng hoảng nghiêm trọng nhất đang
diễn trong ở khu vực và thực sự cần Bộ ngoại giao Mỹ áp lực một cách
mạnh mẽ”. Nhưng, Ngoại trưởng Mỹ, Rex Tillerson, vẫn không hiện diện
trong các cuộc họp quan trọng ở Tây Bán Cầu. Ngày 31 tháng 5, ông không
tham gia cuộc họp các bộ trưởng ngoại giao của các nước thành viên OAS
(Tổ chức các nước châu Mỹ) và cũng hủy bỏ kế hoạch đã thông báo trước đó
là sẽ tham dự cuộc họp quan trọng của các bộ trưởng ngoại giao OAS ở
Cancun, Mexico, trong các ngày 19 và 20 tháng 6 để bàn về tình hình
Venezuela.
Đáng lẽ chuyện này không thể diễn ra vào thời điểm xấu hơn trước đây đối
những lợi ích địa-chiến-lược của Mỹ. Trong khi Washington và chính
quyền Trump vẫn tiếp tục trì hoãn, không chịu giải quyết các vấn đề liên
quan đến Mỹ Latin thì Trung Quốc đã bắt đầu trở thành tay chơi trong
khu vực Mỹ Latin. Chile, Peru, Bolivia và Venezuela gần đây đã trở thành
thành viên của Ngân hàng Đầu tư Cơ sở Hạ tầng Châu Á (AIIB), một tổ
chức do Trung Quốc lãnh đạo. Tại một cuộc họp báo chung, chủ tịch AIIB,
người Trung Quốc, Jin Liqun, nói với Tổng thống Michele Bachelet của
Chile rằng, “Cơ sở hạ tầng tốt hơn ở Châu Á sẽ tạo điều kiện để hàng hoá
của Chile tiếp cận các thị trường mới, đến lượt mình, những khoản đầu
tư nhiều hơn vào cơ sở hạ tầng của Chile sẽ gắn kết hơn nữa châu Á và Mỹ
Latin vĩ đại”. Giữa tháng 5 vừa qua, Bachelet và Tổng thống Argentina,
Mauricio Macri, đã tham gia diễn đàn Một Vành Đai, Một Con Đường được tổ
chức ở Bắc Kinh.
Những bước đi hướng tới quá trình hội nhập sâu hơn giữa Trung Quốc và Mỹ
Latin phải là hồi chuông báo động đối với chính quyền Trump. Mỹ có nguy
cơ bị mất ảnh hưởng ở Tây Bán Cầu mà nước này từng được hưởng trong hơn
một thế kỷ. Bước đầu tiên nhằm sửa chữa sự thờ ơ của Washington là
Tillerson bổ nhiệm càng nhanh càng tốt một người phù hợp để lấp chỗ
trống trợ lý Bộ trưởng Ngoại giao về các vấn đề của Tây Bán Cầu.
Thứ hai, cuộc khủng hoảng sẽ là thử thách đối với chính sách “Đi ra” của
Trung Quốc. Suốt mấy năm qua, thực chất là chính phủ Trung Quốc đã giữ
cho chính phủ Maduro sống lay lắt bằng cách mua dầu của Venezuela. Nhưng
bây giờ Bắc Kinh phải ngừng lãng phí những đồng tiền có giá trị sau khi
đã lãng phí khá nhiều rồi, vì dường như các khoản đầu tư không mang lại
bất kỳ khoản thu nhập nào, nếu Maduro còn nắm quyền.
Thật vậy, đối với Bắc Kinh, chính sách “Đi ra” của Trung Quốc đã trở
thành con dao hai lưỡi. Một mặt, nó đã tạo ra những cơ hội có một không
hai nhằm tăng cường quan hệ song phương giữa Trung Quốc và các nước Mỹ
Latin. Mặt khác, nó thúc đẩy các khoản cho vay đầy rủi ro, gây thiệt hại
cho các nhà đầu tư Trung Quốc, trong khi lại làm chỗ dựa cho các chế độ
có nhiều vấn đề. Chính sách “Đi ra” tập trung vào các mối quan hệ kinh
tế chứ không tập trung vào khả năng sống sót của các chế độ ở Mỹ Latin,
chính sách này có thể làm cho Trung Quốc gặp những rủi ro không cần
thiết. Vì vậy, đây là lúc Trung Quốc phải đánh giá lại những ưu tiên ưu
đãi trong chính sách của họ, cụ thể là đối với Venezuela.
Thứ ba, cuộc khủng hoảng sẽ là thử thách của Mỹ Latin về quyết tâm truy
tố các cựu lãnh đạo nhà nước về những tội lỗi mà họ đã phạm trong thời
gian cầm quyền. Thật vậy, liệu Maduro có phải trả lời trước toà án về
việc tiếm quyền của ông ta sẽ là thử thách ấn tượng nhất về lòng quyết
tâm vừa nói. Liệu Venezuela có làm theo những biện pháp mà nhiều nước
châu Mỹ Latin đã chủ động làm trên mặt trận này? Ở Guatemala, cựu Tổng
thống Otto Perez bị bắt giam sau khi một thẩm phán ra lệnh bắt ông ta
vào năm 2015. Ở Peru, công tố viên German Juarez cáo buộc cựu Tổng thống
Ollanta Humala: “Một tổng thống giành được chức vụ tổng thống và cai
trị chúng ta bằng chiến dịch bầu cử được tiến hành bởi những đồng tiền
bất hợp pháp”. Ngoạn mục nhất là, thẩm phán Sergio Moro đã kết án cựu
Tổng thống Braxin Luiz Inácio Lula da Silva tới gần mười năm tù.
Cách hành xử độc đoán của Maduro có thể đã đưa ông ta đến ngày phán xử
cuối cùng. Ngay cả Bộ trưởng tư pháp của ông ta, Luisa Ortega, cũng đã
trở thành người phê phán không khoan nhượng. Theo Ortega, Hội đồng Lập
hiến sẽ “hoàn thành công việc dỡ bỏ hoàn toàn chế độ dân chủ”. Hiện nay
Maduro vẫn được nhiều người ở Venezuela ủng hộ, nhưng tình hình đang
thay đổi, cả ở trong nước lẫn trên trường quốc tế.
Ngày 17 tháng 7 vừa qua, Tổng thống Mỹ, Donald Trump, đã gọi Maduro là
“nhà lãnh đạo tồi tệ, ông ta mơ ước trở thành một nhà độc tài”, trong
khi hứa rằng Mỹ sẽ “không khoanh tay nhìn Venezuela sụp đổ”. Mặc dù
Washington đã gần như không chú ý tới tình hình đang thay đổi nhanh
chóng ở Venezuela, những lời nhận xét của Trump cho ta hy vọng rằng áp
lực từ bên ngoài sẽ bắt đầu gia tăng nhằm chống lại việc bám víu đầy tai
hoạ vào quyền lực của Maduro. Những tuần tiếp theo sau đây sẽ là giai
đoạn cực kì quan trọng, cuộc khủng hoảng này đã diễn ra quá lâu, cần
phải giải quyết ngay.
*
Dr. Antonio C. Hsiang là giáo sư và giám đốc Trung tâm nghiên cứu kinh
tế và thương mại Mỹ Latin ở Chihlee University of Technology, Đài Loan.
http://thediplomat.com/2017/07/china-and-the-venezuela-crisis/
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét