Ngày 2/01/1980: Thời kỳ hòa hoãn Mỹ-Xô chấm dứt

Biên dịch: Nguyễn Huy Hoàng

 

Vào ngày này năm 1980, trong một phản ứng mạnh mẽ trước việc Liên Xô xâm lược Afghanistan tháng 12 năm 1979, Tổng thống Mỹ Jimmy Carter đã yêu cầu Thượng viện đình chỉ các hoạt động liên quan đến hiệp ước giới hạn vũ khí chiến lược SALT II và triệu hồi đại sứ Mỹ tại Moskva. Những động thái này gửi đi một thông điệp rằng thời kỳ hòa hoãn và quan hệ kinh tế và ngoại giao thân thiện hơn được thiết lập giữa Mỹ và Liên Xô trong thời kỳ chính quyền Richard Nixon (1969–74) đã chấm dứt.

Tổng thống Carter lo ngại rằng cuộc xâm lược Afghanistan của Liên Xô, trong đó khoảng 30.000 quân Xô viết đã đổ vào quốc gia này và thiết lập một chính quyền bù nhìn, sẽ đe dọa sự ổn định của các nước láng giềng chiến lược như Iran và Pakistan, và có thể giúp Liên Xô giành quyền kiểm soát phần lớn các nguồn cung dầu lửa của thế giới. Nhà Trắng coi các hành động của Liên Xô là “một mối đe dọa nghiêm trọng đối với hòa bình.”

Sau đó Carter đã yêu cầu Thượng viện đình chỉ việc phê chuẩn các cuộc đàm phán SALT II, hiệp ước vũ khí hạt nhân mà Carter và lãnh đạo Liên Xô Leonid Brezhnev đã ký. Carter còn triệu hồi đại sứ Mỹ tại Moskva Thomas J. Watson về Washington để “tham vấn,” trong một nỗ lực cho Kremlin biết rằng sự can thiệp quân sự của nước này vào Afghanistan là không thể chấp nhận được.

Khi Liên Xô từ chối rút khỏi Afghanistan, Mỹ đã dừng một số hoạt động xuất khẩu quan trọng nhất định tới Liên Xô, bao gồm ngũ cốc và công nghệ cao, và tẩy chay Thế vận hội mùa hè năm 1980, được tổ chức tại Moskva. Mỹ cũng bắt đầu ngầm trợ cấp các máy bay chiến đấu chống Liên Xô ở Afghanistan. Trong nhiệm kỳ tổng thống Ronald Reagan những năm 1980, CIA đã bí mật gửi hàng tỷ đô la tới Afghanistan để trang bị và huấn luyện cho các lực lượng quân nổi dậy Mujahedeen đang chiến đấu chống Liên Xô. Chiến thuật này đã thành công trong việc giúp đẩy Liên Xô ra khỏi Afghanistan, nhưng nó cũng tạo điều kiện cho sự trỗi dậy của chế độ Taliban đầy áp bức và tổ chức khủng bố al-Qaeda của Osama bin Laden.

Năm 1980, Jimmy Carter mất chức tổng thống vào tay Ronald Reagan, người ủng hộ một chính sách đối ngoại chống cộng quyết liệt hơn. Reagan gọi Liên Xô là “đế chế ác quỷ” và tin rằng Mỹ có trách nhiệm cứu thế giới khỏi sự đàn áp của Liên Xô. Ông tăng cường đáng kể chi tiêu quốc phòng của Mỹ và đẩy mạnh cuộc chạy đua vũ khí hạt nhân với Liên Xô, đất nước vốn có nền kinh tế sút kém cuối cùng đã ngăn cản họ bắt kịp Mỹ. Liên Xô sụp đổ năm 1991.