Thế giới viễn tưởng của Donald Trump

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

“Chúng ta rồi sẽ bị hủy hoại bởi những gì mình yêu thích”, Aldous Huxley từng viết như vậy vào năm 1932. Trong cuốn Brave New World của mình, ông mô tả xã hội loài người vào năm 2540 – một xã hội đã bị phá hủy bởi sự thiếu hiểu biết, sự đam mê thú vui tức thời, sự thống trị của công nghệ, và sự dư thừa hàng hóa vật chất. Với việc bầu Donald Trump lên làm Tổng thống, nước Mỹ dường như đang đi theo đúng con đường mà Huxley đã chỉ ra sớm hơn 500 năm so với dự đoán của ông.

Lâu nay, văn hóa công chúng Mỹ luôn né tránh những tư tưởng trí thức cao đạo, và thường ca ngợi một loại chủ nghĩa quân bình theo kiểu bình dân và tự do, coi đó là một điều kiện tiên quyết cho sự sáng tạo không bị hạn chế cũng như thứ chủ nghĩa tư bản không kiểm soát mà nước này ủng hộ. Tất cả những gì mọi người cần chỉ là ý chí dám làm và sự kiên trì.

Đây đã từng là một đề nghị hấp dẫn cho người dân ở những nước như Liên Xô, vốn dĩ khá giống với thế giới trong tiểu thuyết đen tối 1984 của George Orwell. Ở nơi mà sự kiểm soát của chính phủ khiến sự sáng tạo văn hóa chỉ có thể diễn ra trong bí mật, thì tinh thần bình dân và trí tưởng tượng mà nước Mỹ hiện thân quả là một giấc mơ.

Trong thế giới của Orwell, áp lực chính trị sẽ từ từ gia tăng, và rồi một phong trào bất đồng chính kiến sẽ xuất hiện để lật đổ hệ thống, giống như trường hợp Liên Xô năm 1991. Tuy nhiên, nếu người dân bị phân tâm bởi những trò giải trí và nhiều thứ khác, họ sẽ mất đi ý chí kháng cự. Dần dần, họ sẽ bị thiếu kiến thức và kỹ năng trầm trọng đến mức chẳng thể chối từ một cuộc sống bị kiểm soát, dù bản thân họ không muốn.

Nói cách khác, thế giới mà người dân Liên Xô “mơ về” thực ra cũng chỉ là một nhà tù theo kiểu khác – ít khó chịu hơn, nhưng cũng khó trốn thoát hơn. Đó là những gì mà nước Mỹ đang phải đối mặt.

Ngành công nghiệp giải trí của Mỹ từ lâu đã biến nền chính trị của nước này trở thành một thứ chủ nghĩa siêu thực Hollywood. Các chính trị gia cũng giống như nhân vật trong phim, từ vai diễn liêm khiết vô tội của Jimmy Stewart trong Mr. Smith Goes to Washington (1939), đến nhân vật ông trùm tài phiệt kiểu Trump của Orson Welles trong Citizen Kane (1941), hay ứng viên Thượng nghị sĩ của Robert Redford trong The Candidate (1972), đó là chưa kể đến rất nhiều vai diễn cao bồi của John Wayne.

Nhờ chiến thắng của ứng viên trẻ tuổi John F. Kennedy (JFK) vào năm 1960, “vẻ đẹp kiểu Hollywood” đã lần đầu tiên bước vào Nhà Trắng. Trong năm 1960, hình ảnh của Kennedy đã đến với từng người Mỹ, bên cạnh một Richard Nixon tuy nổi tiếng hơn nhưng lại không quyến rũ bằng. Với vẻ ngoài giống một tay chơi hào hoa hơn là một tên cao bồi, Kennedy đã chiếm được cảm tình của công chúng Mỹ. Nhưng ông không phải là người theo chủ nghĩa chống trí thức (philistinism), trái lại, ông từng tuyên bố vào năm 1963 rằng “sự ngu dốt và mù chữ … đã nuôi dưỡng những thất bại trong hệ thống xã hội và kinh tế của chúng ta.”

Vị Tổng thống Mỹ mang vẻ ngoài “màn bạc” tiếp theo chính là Ronald Reagan, người từng là một diễn viên thực thụ đóng phim cao bồi. Tuy nhiên, khi nhắc đến sự cởi mở và tri thức, quan điểm của ông lại trái ngược với JFK. Truyền bá kinh tế học trọng cung (supply-side economics) cho những người công nhân da trắng, Reagan đã thuyết phục hàng triệu người rằng “một chính phủ gọn hơn” – nghĩa là cắt giảm các chương trình liên bang, bao gồm giáo dục – sẽ mang lại “bình minh cho nước Mỹ.”

Vẻ mặt thân thiện nhờ được tập dượt nhiều lần đã giúp Reagan hoàn tất vai Tổng thống một cách chuyên nghiệp, chắc chắn nhờ một chút tài năng Hollywood. Sáng kiến Phòng thủ Chiến lược (Strategic Defense Initiative – SDI) của ông, với mục đích chấm dứt chiến lược răn đe hạt nhân “hủy diệt lẫn nhau chắc chắn”, thực sự đã được đặt mật danh là “Chiến tranh giữa các Vì sao” (Star Wars.) Reagan được xem là một biểu tượng của Đảng Cộng hòa cũng bởi khả năng kết hợp sự tàn nhẫn của một cao bồi với nét quyến rũ của một ngôi sao điện ảnh, tất nhiên một phần cũng là do may mắn.

Cuối cùng thì, chiến thắng của người Mỹ trong Chiến tranh Lạnh còn có một phần đáng kể là nhờ Mikhail Gorbachev – người đã nỗ lực cải cách Liên Xô để rồi lại đẩy nhanh sự tan rã của nó.

Sau chiến thắng đó, nước Mỹ lại càng ủng hộ những đề xuất táo bạo. James Carville, người xây dựng chiến dịch tranh cử cho Tổng thống Bill Clinton (người cũng hưởng lợi từ vẻ ngoài đậm chất miền Nam và nét quyến rũ giống như Kennedy) đã tạo ra khẩu hiệu “Vấn đề là ở kinh tế, đồ ngốc ạ!” (It’s the economy, stupid). Một câu khẩu hiệu bắt tai, dễ nhớ đến mức nó thường xuyên được dùng lại cho tới tận hôm nay. Thế nhưng, chính nền kinh tế Mỹ cũng đã trở nên “ngu ngốc” đi rất nhiều.

Đến năm 2000, người Mỹ đã sẵn sàng cho George W. Bush. Vừa là một “hoàng tử”, lại vừa là một thường dân, Bush đã kết hợp dòng dõi cao quý Bờ Đông của cha mình với tính cách giản đơn của người Texas, biến ông trở thành một phép cộng hoàn hảo giữa Stewart và Wayne. Nhưng Bush không phải là ngôi sao phim ảnh, ông chỉ là diễn viên quảng cáo mà thôi, đó là giúp quảng bá chiến tranh.

Ngày nay, ngành giải trí đã bước sang một giai đoạn mới – và chính trị cũng vậy. Từ truyền hình thực tế đến những bom tấn mùa hè và cả mạng xã hội, người dân, đặc biệt là ở Mỹ, đang ngày càng bị chi phối bởi những thông tin chưa được “lọc”, những thứ diễn ra tức thời và liên tục. Mong muốn dành cho việc tìm hiểu kiến thức sâu rộng và những cuộc thảo luận phức tạp dường như đã bị thay thế hoàn toàn bởi cơn khát những chia sẻ được lan truyền, hay likes, và followers.

Rồi thì Trump xuất hiện. Cùng với những cuộc vận động ồn ào và các dòng tweet “đề xuất chính sách” chỉ có 140 ký tự lúc 2h30 sáng, cựu ngôi sao truyền hình thực tế biết chính xác làm thế nào để thu hút dân chúng đang tức giận. Chính Trump – người được đồn đại rằng sẽ mở “Trump TV” nếu thất cử – đã cho rằng chiến thắng của mình là nhờ mạng xã hội.

Một số cử tri ủng hộ Trump nói rằng họ chỉ theo “lẽ thường” và rằng họ bị thu hút bởi thông điệp của Trump về “sự thịnh vượng và giảm nợ,” cùng với “một quân đội mạnh hơn và cải cách nhập cư.” Nhưng nếu xem xét kỹ càng ta sẽ thấy thông điệp này thực ra chẳng có nội dung thực chất, nó thậm chí còn chẳng mạch lạc.

Điều khiến người ta bầu cho Trump thực ra là hình ảnh ông chủ khét tiếng như trên bộ phim The Apprentice, gã đàn ông độc đoán sẵn sàng sa thải – hoặc trục xuất – bất cứ ai, mà chẳng cần phải suy nghĩ lại. Họ đã bỏ phiếu cho kẻ mà họ nghĩ là sẽ theo câu thần chú ngang tàng của Wayne: Nếu mọi thứ không phải rõ ràng đen trắng, thì tôi sẽ nói ‘Tại sao không?’” Nhiều người cũng đã bỏ phiếu bầu với hy vọng trở lại thời kỳ khi mà người da trắng là những tay cao bồi và những kẻ chinh phục .

Sau chiến thắng của Trump, người đã chọn một kẻ theo thuyết người da trắng thượng đẳng làm cố vấn chiến lược của mình (Steve Bannon), nước Mỹ có thể sẽ bước vào thế giới của Orwell. Điều này sẽ khiến người ta tuyệt vọng, nhưng trong cái rủi vẫn có cái may, vì cuối cùng, một phong trào phản kháng sẽ xuất hiện và phá hủy hệ thống. Nhưng ngay cả khi Trump chưa tới mức chủ nghĩa tân phát xít, ông ta vẫn có thể tạo ra một nước Mỹ dành cho một số ngày càng ít người, trong khi các cử tri, vẫn còn đang bận rộn với mấy bức ảnh lũ mèo cùng mớ tin tức ngụy tạo trên mạng xã hội, sẽ dần dần mất đi khả năng phân biệt giữa cuộc sống thực tại và cái bóng ảo của nó.

 *

Nina L. Khrushcheva là giáo sư ngành Quan hệ Quốc tế tại Đại học The New School, New York, và nghiên cứu viên cao cấp tại Viện Chính sách Thế giới.

 Nguồn: Nina L. Khrushcheva, “Donald Trump’s Brave New World”, Project Syndicate, 15/11/2016.